تاریخ بلوچستان
نویسندہ: گل خان نصیر
مترجم: ملک بلوچ
طایفہ اول
بلوچھا از زمان بسیار قدیم بصورت بادیہ نشینی و خانہ بدوشی در آسیا میزیستہ اند ـ بعضی از مورخین فکر میکنند کہ کلمہ "بلوچ" از خانہ بدوشی و بادیہ نشینی گرفتہ شدہ است ـ قوم بلوچ در عربستان، در نواحی دجلہ و فرات، مرغزارھای حلب و نواحی مرزی ایران زندگی میکردہ اند ـ در نواحی داخلی ایران از تبریز گرفتہ تا دامنہ ھای کوہ البرز و مشھد پراکندہ بودہ اند ـ دامداری و بہ یغما بردن اموال مردم شھرھا و آبادی ھای ھمجوار از کارھای مورد علاقہ آنھا بودہ است ـ
طبق روایت یک نویسندہ انگلیسی "مضبوط البدن" بلوچھا افرادی دلیر و سخت کوش بودہ کہ ھمیشہ زندگی آزاد را دوست داشتہ اند ـ از زمان حملہ اسکندر بزرگ، بلوچھا شروع بہ آموختن فنون نظامی نمودند تا برای حصول آزادی جانبازی نمایند ـ مثل مشھوری است کہ میگوید "جانباز جان برکف این را نیز آموختہ است کہ چگونہ خود را از بند اسارت نجات دھد ـ
از شاھنامہ فردوسی چنین بر می آید کہ بلوچھا در زمان انوشیروان عادل 531 م در اطراف کوہ البرز کہ فردوسی آنرا بُرزکوہ، بمعنای کوہ بلند آوردہ است، زندگی میکردند ـ دھقانان بہ تنگ آمدہ از چپاول اموالشان توسط بلوچھا نزد انوشیروان رفتہ و تظلم خواھی نمودند کہ بہ نقل از فردوسی، انوشیروان با سپاھی گران و خونخوار برای سرکوبی بلوچھا حرکت نمود ـ او دستور داد ھمہ راھھای فرار را بستہ و بلوچھا را قتل عام نمایند ـ در این یورش کودک، زن، مرد، پیر و جوان از دم تیغ شمشیر سپاھیان انوشیروان گذشتند ـ از بلوچھا بیشمار کشتہ شد ـ آنھایی کہ توانستند جان سالم بدر برند با ھمراہ بردن دامھایشان منطقہ را ترک نمودند و دیگر ھرگز بدانسو باز نگشتند ـ
آمدن بلوچھا بہ قلعہ سیوابعد از قتل عام بلوچھا توسط سپاہ ایرانی آنچہ بلوچ از اقوام مختلف نجات یافتہ بودند سرزمین اجدادی خود را برای ھمیشہ ترک گفتہ و بہ سرکردگی سردار میرقنبربلوچ در سیستان، رودبار، چاغی و از خاران عبور نمودہ در ماراپ، سیاھکمب و در کوھھای جھلاوان بدلیل کوھستانی بودن آن مناطق سکونت اختیار کردند ـ بلوچھا کہ در دامنہ ھای کوہ البرز بزرگ شدہ بودند با دیدن این مناطق کوھستانی کہ تشابھی بہ مناطق دامنہ ھای البرز داشت زندگی در این منطقہ را انتخاب نمودند ـ پناہ در دامنہ ھای طبیعی این کوھھا کہ قلعہ ھایی طبیعی برای آنھا بودند رفتہ رفتہ بہ طرف سوراب، ماراپ و سیاھکمب و منطقہ کلات پخش گردیدند و این مناطق را وطن خود اختیار نمودہ، شروع بہ زندگی کردند ـ
در این زمان در منطقہ کلات و نواحی آن خاندان سیوا کہ بہ زبان دراویدی سخن میگفتند و از ھندوھای قدیم بودند حکومت میکردند ـ در سوراب، حضدار، کرخ و ـ ـ ـ خاندان جاموت بسر میبرد ـ این قبیلہ کوھستانی بلوچ کہ از برزکوہ "کوہ برز" ھجرت نمودہ بود در میان دراویدی زبانھا بہ "برز کوھی" مشھور شد کہ این لقب رفتہ رفتہ بہ "بروھی" یا "براھویی" کہ این قبیلہ تاکنول بدان مشھور است تبدیل گشت ـ
در آن ایام پیوند زناشویی یک بلوچ با غیر بلوچ عیب بزرگی بشمار میرفتہ است ـ اغلب زن ھا و دختران بلوچ توسط سپاھیان ایرانی بہ قتل رسیدہ بودند ـ آنچہ کہ بجای ماندہ بود تعدادشان اندک بود ـ بدلیل فوق مردان بلوچ مجبور بہ ترک این رسم کھن گشتہ و با دراویدی ھا پیوند زناشویی بستند ـ بلوچھا توان آنرا نداشتند کہ بہ سرزمین اجدادی خود باز گردند ـ آنھا در این مناطق کہ بعدا بہ بلوچستان مشھور گردید حکومت مستقلی بنا نھادند و آنجا را وطن خود اختیار نمودند ـ با مردم بومی روابط دوستانہ و پیوند زناشویی اختیار نمودند ـ این گروہ بعد از چند نسل علاوہ بہ خصوصیاتی چند زبان خود را از دست دادہ و شروع بہ کارگیری مخلوطی از زبان بلوچی و دراویدی نمودند ـ بعدا با آمدن دیگر قبایل بلوچ این زبان بنا بہ ریشہ قبیلہ ای اش بہ زبان براھویی مشھور گشت کہ تاکنون افراد این این قبیلہ بہ این زبان سخن میگویند ـ
یک استدلال نادرست
بعضی از مورخین غلط بین با توجہ بہ دلیل اختلاف زبانی قبیلہ براھویی را قبیلہ ای جدا از دیگر قبایل بلوچ میپندارند ـ حال آنکہ این حقیقتی مسلم است کہ فقط عامل زبان نمیتواند وجہ اشتراک قومیت باشد ـ در زبان ھر قومی موقعیت جغرافیایی و زبان مادری اثرات بزرگی دارند ـ بطور مثال در دورہ حکومت براھویی ھا تعداد زیادی افغان و بلوچھایی کہ بہ بلوچی خالص سخن میگفتہ اند وارد قبایل براھویی گردیدند ـ آنھا بہ دلیل ازدواج با براھویی ھا و گذشت چند نسل پشتو و بلوچی را از یاد بردہ و زبان براھویی را چون زبان مادری بکار گرفتند ـ تا این حد کہ امروزہ بین براھویی ھا و افراد نو آمدہ ھیچ فرقی دیدہ نمیشود ـ
بہ ھمین طریق قبایل زیادی از بلوچھا کہ با میرچاکر رند بہ ملتان و دیرہ جات و اطراف و نواحی دھلی کوچ کردہ و اقامت گزیدند، امروز آنھا بہ زبان مردم ھمان نواحی سخن میگویند و آن را زبان مادری خود میشناسند ـ آشنایی آنھا بہ زبان بلوچی بہ ھمان اندازہ است کہ یک ھندوستانی از آن آگاھی دارد ـ اگر بلوچ و براھویی زبانھایی را کہ در مرزھای بلوچستان زندگی میکردہ اند بعد از یک یا دو نسل زبان مادری خود را از یاد بردہ اند ـ
این مطلبی تازہ است کہ براھویی ھایی کہ با میرمھراللہ خان رئیسانی برای انجام کارھای دولتی بہ مکران آمدہ و در آنجا ازدواج کردہ و ماندگار شدند امروزہ بعد از گذشت یک نسل فرزندانشان براھویی نمیدانند ـ پس بنابر این اشتباہ بزرگی است کہ بہ دلیل اختلاف زبانی براھویی ھا را قومی جدا از قوم بلوچ بپندارند ـ
بہ ھر حال این قبیلہ شجاع و جنگجو کہ تاریچ آنھا را بہ نام براھویی میشناسد با صفات جنگجویانہ خود در گدر، سوراب، سیا کنب و اطراف نواحی کلات سکونت اختیار کردہ و شروع بہ آباد نمودن زمینھای متصرفی دراویدی زبانھای سیوایی و جدگالھا نمودہ و در کوھپایہ ھا بہ دامداری مشغول شدند و با قدرت عزت و اقتدار برای خود کسب نمودند ـ
طایفہ دوم کہ در بالا از آن ذکر شدہ و در مناطق دجلہ و فرات و مرغزارھای حلب زندگی میکردہ اند نیز از گردش زمان امان نیافتند ـ گفتہ میشود بعد از خلفای راشدین و در زمان خلافت بنی امیہ در جنگ کربلا بلوچھا امام حسین را یاری دادہ اند ـ پس از شھادت امام حسین بلوچھا از ترس انتقام یزید و ابن زیاد مناطق آباد و ھمجوار را رھا نمودہ و در کوھھای حلب پناہ گزیدند ـ برای تامین مایحتاج زندگی شروع بہ غارت شھرھا و آبادیھای مجاور نمودند ـ تا آنجا کہ امیر سفاک و خون آشام بنی امیہ (1) حجاج بن یوسف بہ تنگ آمد و بہ کمک عراقی و کوفی ھا کشتار بلوچھا را شروع نمود ـ بلوچھا یارای آنرا نداشتند کہ بہ مقابلہ حجاج بن یوسف کہ شخصی سفاک و خونریز بود برخیزند و مجبور گردیدند کہ از این کوھھا نیز مھاجرت کنند ـ
طبق رویات چھل و چھار طایفہ بلوچ بہ سرکردگی سردار جلال خان بہ ایران مھاجرت کردہ و در جفین سکونت اختیار نمودند ـ دامھا و اموال قبایل بلوچ بر اثر حملہ حجاج بن یوسف از بین رفتند کہ این عامل ادامہ زندگی بلوچھا را مشکل تر کرد ـ بلوچ ھا برای زندہ ماندن مجبور گشتند غارت را پیشہ خود سازند ـ گفتہ میشود در آن زمان شخصی بنام بدرالدین از طرف حکومت ایران در آن منطقہ حکمروایی میکرد ـ بدرالدین برای سرکوبی بلوچھا لشکر کشی نمود و در یقین بلوچھا را شکست داد و از مرزھای ایران خارج راند ـ بلوچھا از ایران خارج گشتہ و بہ مکران آمدند ـ مند و مناطق اطراف آنرا بہ زور شمشیر گرفتہ و در آن نواحی اقامت گزیدند ـ سردار جلال خان بعد از مدتی در گذشت ـ او چھار پسر بہ نامھای رند، لاشار، ھوت و کَرا و یک دختر بنام جتو داشت کہ او را بہ ھمسری یکی از نزدیکان خود بہ نام مراد در آوردہ بود ـ بلوچھا بعد از مرگ میرجلال خان متفقا میر رند را بہ سرداری خود انتخاب نمودہ و نسل ھا در مکران ماندند ـ
طایفہ سوم
از سرحد گرفتہ تا بندرعباس و از چاغی تا سیستان و مرزھای ایران، افغانستان تا نواحی ھرات از قدیم قبایلی از بلوچھا در این نواحی زندگی میکنند کہ اصطلاحا این بلوچھا بہ نام "ناروئی" شناحتہ میشوند ـ بعضی از مورخین چنین فکر میکنند کہ "ناروئی" اصطلاحی قدیمی است و بہ قبایل خانہ بدوشی اطلاق میشود کہ در دشتھای باز زندگی میکنند ـ این فکر تا حدی درست بنظر میرسد، زیرا مناطقی کہ ناروئی ھا در آن زندگی میکنند مناطقی با دشت ھای باز است ـ از این استدلال نتیجہ گرفتہ میشود کہ در این ایام طوایف کوھستانی نشین بلوچ نیز وجود داشتہ است کہ آنھا " برزکوھی" یا "بروھی" کہ بعد ھا با تلفظ دراویدی بہ بروھی یا براھویی تبدیل شدہ است ـ بلوچھای نارویی تاکنون نیز در این مناطق بسر میبرند ـ
کلمہ بُرز بمعنی "بُلند" در حقیقت یک کلمہ بلوچی است کہ بہ زبان براھویی ھم بہ ھمین معنی بکار گرفتہ میشود ـ شاید اسم کوہ مشھور ایران " البرز" توسط بلوچھا نامگذاری شدہ است ـ فردوسی در مواردی این کوہ را برزکوہ آوردہ است ـ میتوان ادعا نمود کہ بلوچھای نارویی از زمانھای قدیم در این مناطق زندگی میرکردہ اند، زیرا فردوسی در جنگ رستم و کوھزاد از نارویی ھا و لشکر آنھا سخن بہ میان آوردہ
است ـ
با اظھارات فردوسی این نکتہ نمایان میشود کہ در این زمان بلوچھا در این مناطق میزیستہ اند و رستم و زال نیز از بلوچھای نارویی بودہ اند ـ در این زمان این مناطق تحت سلطہ شاہ ایران قرار داشتہ اند ـ نادرشاہ کہ بلوچھا او را بہ نام نادرچشم کش می شناسند، بعد از رسیدن بہ قدرت حکومتی بہ این منطقہ روی نمود ـ او در این منطقہ وسیع و عریض و طویل دریافت کہ فقط بلوچھای جنگجو و دلیر در آن زندگی میکنند ـ از اینرو او این منطقہ را بلوچستان نامگذاری نمود ـ رفتہ رفتہ این کلمہ در تمام کشور بکار گرفتہ شد کہ تا بہ امروز نیز در نقشہ ھای جغرافیایی بنام بلوچستان می آید ـ
باب دوم
بنیان حکومت بلوچ
تاریخ حکومتی بلوچھا از حکومت طوایف "برزکوھی" یا "براھویی" بنیان نھادہ میشود کہ مدت زمانی بسیار قبل از طوایف رند بہ نواحی و حدود کلات وارد شدہ و زندگی نمودند ـ ھمانطور کہ در بالا آمدہ است در این دورہ خاندان دراویدی نژاد ھندی بنام سیوا در کلات حکومت مینمود ـ در اواسط قرن پانزدھم میلادی زمانی کہ سیلاب حملہ لشکریان مغول بہ ھندوستان شروع شد، این خاندان نیز از خشم آنھا نجات نیافت ـ خاندان سیوا از مغلھای فاتح نیمہ وحشی شدیدا شکست خورد و حکومت آنھا از بین رفت ـ در کلات حکومت ظالمانہ مغولھا بر سر کار آمد ـ مغولھا طبق قواعد جنگی خود تمام افراد خانوادہ سیوا را از دم تیغ گذراندند و جوانان را تکہ تکہ کردہ ھلاک نمودند ـ
میرو
میرو از دودمان میرقنبر است کہ بازماندگان او بہ میروانی مشھورند ـ میرو رئیس طایفہ بلوچھای براھویی و شخصی شجاع و موقع شناس بود ـ او از آمدن مغولھا نفع برد و با درنظر گرفتن و درک موقعیت با قبایل دلیر و جنگجوی خود بیاری مغولھا شتافت و بنفع آنھا جنگید ـ او برای خوشنودی و رضایت خاطر مغولھا مناطق چپر، زیارت و دشتگوران را از دراویدیھا و ماراپ، سیاھکمب، گدر و سوراپ را از جدگالھا گرفت و آنھا را از آنجا بیرون راند و خود کنترل این مناطق را در دست گرفت ـ بدین طریق پایہ قدرت او و نیروی قبایلی بلوچ در منطقہ بسیار قوت گرفت ـ
سالھا بعد از توقف سیلاب لشکریان مغول و دلبستگی آنھا بہ اقامت در ھندوستان رفتہ رفتہ قدرت حکومتی آنھا در کلات رو بہ ضعف رفت ـ خاندان ارغوان از قندھار بہ کلات لشکر کشید ـ مغولھا در این حملہ شکست خوردند و زنون بیگ ارغوان بر کلات استیلا یافت ـ در این زمان سردار میرو در قید حیات نبود و پسر او سردار میرعمر سردار بلوچھا بود ـ تاریخ حکومت بلوچھا از اینجا شروع میشود ـ
میرعمر
میرعمر بعد از وفات پدر بسال 1551 میلادی بہ سرداری بلوچھا انتخاب گردید ـ میرعمر چون پدر فردی وقت شناس، ھوشیار و شجاع بود ـ کسب فتوحات جنگی در جنگ با جدگالھا موجب گردید کہ در قلب افراد قبیلہ جای گیرد ـ در این زمان شاہ بیگ ارغوان در قندھار حکومت مینمود و زنون بیگ ارغوان بہ نمایندگی از شاہ قندھار حکمران کلات بود ـ میرعمر در نغار در منطقہ سوراب بسر میبرد ـ او ھمیشہ در فکر گسترش قدرت خود و تصرف کلات بود ـ سال 1530 میلادی در جنگی خاندان ارغوان در قندھار از کامران مغول شکست خورد کہ در نتیجہ این شکست قدرت زنون بیگ در کلات رو بہ ضعف نھاد ـ میرعمر کہ انتظار چنین روزی را میکشید از ضعف زنون بیگ استفادہ نمودہ با سپاھیان دلیر و جنگجوی خود بر کلات حملہ نمود ـ زنون بیگ تا مدت زیادی مقاومت نمود ولی در نھایت نتوانست در مقابل سپایھیان جنگجو و رشید بلوچ تاب آورد ـ او بعد از شکست بہ افغانستان گریخت ـ با فتح کلات میرعمر پایہ حکومت بلوچھا را در آنجا بنیان نھاد ـ
حملہ سردار شیھک رند و گوھرام لاشاری بہ کلات
در این زمان سردار شیھک رند و پسرش میر چاکر بہ اتفاق میر گوھرام لاشاری با قبایلشان از مکران برای چرانیدن دامھایشان و غارت آبادیھا بہ دشت ھا و کوہ ھای جالاوان آمدند ـ با دریافت خبر تصرف کلات توسط میرعمر آتش رقابت ھای قبایلی شعلہ ور گردید و سردارشیھک و میرگوھرام بہ مخالفت با میرعمر آمادہ شدند ـ میرشیھک و میرگوھرام خود را سردار تمام قبایل بلوچ میپنداشتند و تحمل آنرا نداشتند کہ با بودن آنھا فردی ناشناس از دیگر قبایل بلوچ بر آنھا حکومت کند ـ آنھا چنین میپنداشتند کہ با وجود آنھا، حکومت بلوچی دیگر بر غیرت آنھا لطمہ وارد کردہ و لکہ ننگی برای رند و لاشاریان خواھد شد ـ میرشیھک و میرگوھرام با جمع آوری لشکر گرانی از افراد طوایف مختلف خود بر خلاف میرعمر بر کلات حملہ بردند ـ بلوچھا در رقابت و خانہ جنگی با یکدیگر مشھورند ـ
میرعمر بہ مقابلہ برخواست ـ او در جلوی کلات بہ مقابلہ مھاجمین شتافت و بخوبی جنگ داد، ولی در آخر زحمی و کشتہ شد ـ با کشتہ شدن میرعمر قبیلہ اش پراکندہ گردید ـ میرشیھک و میرگوھرام کلات را تصرف نمودند ـ مھناز ھمسر میرعمر با بردن تنھا فرزند خود بجار کہ در آن زمان کودک بود بہ طرف مستنگ گریخت ـ طایفہ خواجہ خیل در مستنگ مھناز و بجار را نزد خود پناہ دادہ و نگاھداری نمودند ـ
تسخیر کلات توسط چاکر و گوھرام
ھمانطور کہ در بالا آمدہ است، صرفا فقط رقابت و تعصبات شخصی و قبیلہ ای میرچاکر و میرگوھرام را مجبور بہ جنگ بر خلاف میرعمر نمود ـ اگر چہ آنھا بعد از شکست میرعمر بر کلات تسلط یافتند، ولی بہ دلایل زیادی نتوانستند در کلات بمانند و حکومت کنند ـ قبل از ھر چیز میرچاکر و میرگوھرام سلیقہ و روش حکومت کردن نداشتند ـ آنھا کوچ با قبایل خود را در دشتھا و مناطق کوھستانی و غارت آبادی ھا را بیشتر از سکونت در یک جا و حکومت کردن میپسندیدند ـ آنھا ذاتا خانہ بدوش بودند ـ در یک محل سکونت کردن و حکومت نمودن برای آنھا بار سنگینی بود ـ آنھا زندگی را در فضای آزاد دشتھا و کوھستانھا بر زندگی شھری کہ دارای پابندی ھای خاص خود ترجیح میدادند ـ قدرت در کلات اسما تا دو سال در قبضہ آنھا بود، ولی عملا بر آن حکومت نمیکردند ـ آنھا فصل سرما را در کچی و فصل گرما را در منطقہ ساراوان بہ غارت مشغول بودند ـ
دلیل دیگر بروز رقابت در میان میرچاکر و میرگوھرام بود ـ چاکر و گوھرام با یکدیگر نیست خویشاوندی داشتند ـ ھیچکدام خود را از دیگری کمتر نمیپنداشت و حکومت یکی بر دیگری را تحمل نمیکرد ـ طبق سرشت بلوچی نہ میرگوھرام حکومت میرچاکر را میتوانست تحمل کند و نہ میرچاکر قبول حکومت میرگوھرام را ـ قبایل ایندو ھردو قبایلی نیرومند بودند ـ بہ این دلیل ھیچیک از ایندو جرات آنرا نداشت کہ پیش آید حکومت را گرفتہ و حکومت کند ـ دلیل سوم و بزرگترین دلیل آنست کہ این دو قبیلہ بزرگ رند و لاشار قبایلی دامپرور بودہ و در منطقہ گرمی چون مکران زندگی نمودہ بودند ـ آنھا بجای کلات بیشتر منطقہ کچی را کہ منطقہ ای گرم و زرخیز بود لازم داشتند ـ ھوای برف و بارانی و سرد کلات برای دامھای آنھا قابل تحمل نبود، زیرا آنھا در چنین آب و ھوایی پرورش نیافتہ بودند ـ در این زمان جام نندہ در کچی حکومت میرکردند و نمیگذاشتند کہ طوایف رند و لاشار بہ آسانی بہ آن منطقہ وارد شوند ـ برای نجات بلوچھا از سردی کلات و برای چرانیدن دامھا در فصل سرما منطقہ ای گرم مورد نیاز بود ـ کچی منطقہ ای وسیع و سرسبز بود کہ طوایف میرچاکر و میرگوھرام میتوانستند جدا از یکدیگر بہ آسانی در آنجا زندگی کنند ـ علاوہ بر آن منطقہ آباد سند برای غارت و چپاول نیز نزدیک بود ـ بدین منظور بلوچھای میرچاکر و میرگوھرام عزم جزم نمودند کہ کچی را بزور شمشیر تسخیر نمایند ـ برای فتح کچی تصمیم گرفتہ شد کہ میرچاکر و پدر او میرشیھک با طوایف خود از بولان حرکت کنند ـ گوھرام و فرزندش رامن خان با قبیلہ لاشار از راہ مولہ کچی حرکت نمایند ـ آنھا فتح کنان در ھر نقطہ کہ قبایلشان بھم نزدیک شدند آنجا را مرز میان دو طایفہ رند و لاشار تعیین کنند و ھر قبیلہ منطقہ تصرفی خود را در اختیار گیرد ـ
حملہ میرچاکر و گوھرام بہ کَچی
میرچاکر و میرگوھرام تابستان را در کلات گذراندند ـ در پاییز آمادگی ھای جنگی را برای حملہ بہ کچی شروع کردند ـ میرمندو پدرزن میرچاکر در کلات ماند ـ میرچاکر و میرشیھک بہ ھمراھی قبایلشان از راہ بولان و میرگوھرام و میررامین خان با قبیلہ لاشار از راہ مولہ از دو طرف بہ کچی حملہ نمودند ـ قبایل رند و لاشار سالھای زیادی بہ سرکردگی میرچاکر و میرگوھرام با جام نندہ در میدانھای کچی جنگ نمودند ـ در پایان با شکست کامل جام نندہ، قبایل رند مناطق نرمک، باردی، کتہ، دادر، باگ، سَنی، شوران و قسمت ھایی از شمال کچی را فتح نمودند ـ قبیلہ لاشار مناطق کوترو، گاجان، گنداوہ، جھل و قسمت ھای جنوبی کچی را بہ تصرف در آوردند و ھر قبیلہ در مناطق متصرفی خود سکونت اختیار کرد ـ
میرشیھک پدر میرچاکر در سبی درگذشت ـ او را در کنار مقبرہ اللہ دین افغان کہ در نزدیک ایستگاہ قطار ذنبولی قرار دارد، بخاک سپردند ـ
با فتح کچی میرچاکر و میرگوھرام دیگر بہ کلات باز نگشتند ـ در کلات میرمندو رند بہ نمایندگی آنھا حکومت مینمود ـ طایفہ او مشھور بہ مندوانی ھم اکنون در کلات بسر میبرند ـ
میربجار
میربجار فرزند میرعمر میروادی بود ـ زمانی کہ میرعمر در جنگ با میرچاکر و میرگوھرام در کلات کشتہ شد، میر بجار کودک بود ـ مادر او با ھمراہ بردن فرزند بہ سوی مستنگ فرار نمود ـ در مستنگ طایفہ خواجہ خیل بہ آنھا پناہ دادہ و آنھا را نزد خود نگاہ داشتند ـ
وقتی کہ میربجار بہ سن جوانی و بہ ھوش و دراکت رسید، شعلہ انتقام گرفتن از دشمن در قلبش شعلہ کشید ـ ھر چند کہ مادر او را منع نمود ولی میربجار نصایح مادر را نادیدہ میگرفت ـ در آن زمان دامداران طایفہ براھویی بہ شکل پراکندہ در مناطق کوھستانی زندگی مینمودند ـ زمینداران براھویی از ترس میرمندو نمیتوانستند چیزی بگویند ـ سرادر آنھا بہ قتل رسیدہ بود ـ برای آنھا چارہ ای دیگر بجز از اطاعت از میرمندو بنظر نمی آمد ـ در چنین حالتی میربجار از طایفہ خواجہ خیل در مستنگ تقاضای کمک نمود کہ مورد موافقت قرار نگرفت ـ کمک بہ نوجوانی برای بخت آزمایی خود بر علیہ میرمندو حاکم کلات فکر خردمندانہ ای نبود ـ خواجہ خیل ھا بہ آیندہ خود میاندیشیدند و فکر میکردند، در صورت کشتہ شدن میربجار در جنگ و شکست او سرنوشت آنھا چگونہ خواھد شد ـ آنھا بھتر دیدند کہ میربجار را بحال خود رھا سازند ـ
میربجار کہ در درون او شعلہ ھای انتقام شعلہ میکشید و برای گرفتن انتقام خون پدر آرام و قرار نداشت، بلوچی شجاع بود و یاس را در خود راہ نمیداد ـ شبی دور از چشم مادر مخفیانہ با تغییر لباس بہ سوی کلات حرکت کرد ـ در منگوچر با تعدادی از ملاکین کہ بر حسب اتفاق از طایفہ میروادی بودند برخورد نمود ـ آنھا میربجار را با لباس مبدل نشناختند ـ او در ملاقات با آنھا احوال را جویا گردید ـ زمینداران سوختہ دل اظھار نمودند کہ در کلات میرمندو حکومت میکند و میرچاکر و میرگوھرام مشغول فتح کچی ھستند، فرزند بیچارہ میرعمر در مستنگ از خواجہ خیلی ھا نان دریوزگی میکند ـ میربجار غیرت گرفتن انتقام خون پدر را ندارد و سعی نمیکند کہ از موقعیت نفع ببرد ـ زمانی کہ میربجار سخنان ملاکین را شنید و مطمعن گشت کہ آنھا از ھمدردان او ھستند، خود را بہ آنھا معرفی کرد ـ با دریافت این حقیقت ملاکین بسیار شاد شدند و ھمان شب میربجار را نزد رئیس سیاھی واقع در منطقہ چَپَر رساندند ـ
حملہ میربجار بہ کلات و فتح آن
میرسیاھی کہ در چَپَر زندگی میکرد یکی از روسای قبایل میروادی بود ـ او از دیدن میربجار بسیار خوشحال شد و مخفیانہ افراد فبایل خود را بہ نزدیک چپر فراخواند و آنھا را مامور نمود کہ بہ مناطق اطراف کوہ و دشتھا رفتہ و قبایل براھویی را از آمدن میربجار آگاہ سازند و از آنھا بخواھند کہ در چپر جمع شوند ـ اگر چہ در این میان میرسیاھی کوشش بسیار نمود کہ میربجار را آرام گرداند ولی میربجار جوان بود و تاب تحمل نداشت ـ یک روز بدون اطلاع میرسیاھی با ھمراہ بردن پسران او از خانہ خارج شد و کاروانی از شترھای مندوانی ھای کلات را غارت نمود ـ مندوانیھا آنھا را تعقیب نمودند جنگ مختصری در بین آنھا رخ داد، تعدادی از مندوانیھا کشتہ و بقیہ فرار نمودند ـ از طرف میربجار فقط چھار اسب از اسبھای میرسیاھی از بین رفتند ـ میربجار وعدہ نمود کہ در عوض اسب ھا چھار شبانہ آب " یک شبانہ 24 ساعت" با زمین ھای مربوطہ پس از فتح کلات بہ میرسیاھی بخشودہ شود ـ
با این جنگ میربجار مشھور شد و براھویی ھا پس از مطلع شدن گروہ گروہ بہ میربجار پیوستند ـ چنین گفتہ شدہ کہ براھوایی ھا جملگی اموال خود را بہ زنھا سپردہ و پیر و جوان خود را بہ نزد میربجار رساندند، زیرا انتقام خون میرعمر فریضہ ای برای براھویی ھا بحساب میامد ـ پس از چند روز لشکر بزرگی از براھویی ھا در چپر گرد آمد ـ میرمندو ھیچ کمکی نمیتوانست از میرچاکر و میرگوھرام دریافت نماید و میربجار نیز فرصت آنرا بہ او نداد کہ او از آنھا کمک دریافت کند ـ میربجار بہ ھمراھی براھویی ھای خشمگین بہ کلات حملہ نمود ـ میرمندو در جلوی کلات بہ مقابلہ برخواست ـ مندوانی ھا شکست خوردند و میرمندو در جنگ کشتہ شد و میربجار فاتحانہ با لشکریان خود وارد کلات شد ـ براھویی ھا ھمان روز متفقا او را بہ سرداری انتخاب نمودہ و مراسم دستاربندی میری "خانی" را بجای آوردند ـ
جنگ براھو جدگال
بعد از مرگ میرعمر و در دورہ میرمندو حکومت ضعیف شدہ بود ـ با شکست، براھویی ھا تمام مناطق روستایی را کہ میرعمر از جدگالھا بہ تصرف در آوردہ بود رھا نمودند و جدگالھا دوبارہ آنھا را بہ تصرف خود در آوردند ـ سوراب مرکز جدگالھا بود ـ میربجار بعد از فتح کلات تصمیم بہ جنگ با جدگالھا گرفت کہ جنگ مشھور براھو جدگال شروع شد ـ این جنگ چند سال ادامہ یافت و در دوران راھزنی، غارت اموال و قتل بطور مداوم وجود داشت ـ از این جنگھا، سہ جنگ جنگھای تعیین کنندہ ای بودند ـ از این جنگھا توان جدگال ھا رو بہ ضعف رفت و آنھا برای ھمیشہ پراکندہ شدند ـ
جنگ اول براھو جدگال
در تنگ سوراب جدگالھا بہ مقابلہ میربجار برخواستند ـ جنگ سختی در گرفت کہ بہ شکست جدگال ھا منتھی گشت و آنھا بہ طرف کاکر، خضدار، زیدی و نال عقب نشینی نمودند ـ براھویی ھا سوراب و مناطق اطراف آنرا بہ تصرف خود در آوردند ـ
جنگ دوم براھو جدگال
بعد از جند سال دوبارہ جدگالھا شروع بہ جمع شدن در مناطق نال و حضدار نمودند ـ گفتہ میشود کہ اینبار جاموتھای حب و سارونہ شامل کچی، کرخ، ود و بیلہ بہ سرکردگی یوسف جدگال برای بہ براھویی ھا لشکر کشیدند ـ میربجار با اطلاع از این جریان مردم خود را جمع نمود ـ او بعد از سوراب در منطقہ ای بنام "سمان" نزدیک حضدار و بہ طرف ود بہ مقابلہ جدگالھا برخواست ـ در این جنگ جدگالھا شدیدا شکست خوردہ و متواری شدند تا جایی کہ از ود و ناچ نیز خارج گردیدند ـ در این جنگ ملک دینار پسر میردوستین میرنوشیروانی براھویی کہ سردار مشھوری بود کشتہ شد ـ براھویی ھا نال، ھزارگنجی، ناچ و ود را متصرف نمودند ـ
جنگ سوم براھو جدگال
براھوییھا از مرگ ملک دینار شدیدا ناراحت بودند ـ برای این خاطر آنھا چندروزی در نال و ود استراحت کردہ و خود را برای حملہ بہ جدگالھا آمادہ نمودند ـ اینبار میردوستین فرماندھی سپاہ را بہ عھد داشت ـ جدگالھا در منطقہ گِرسیاہ بہ مقابلہ سپاہ میردوستین درآمدند کہ زود شکست خوردہ و عقب نشینی نمودند ـ در این جنگ نیروی جنگی جدگالھا درھم شکستہ شد ـ سردارھای بزرگ جدگال مجبور گردیدند تقاضای صلح نمایند ـ تمام مناطق مفتوحہ بہ تصرف براھویی ھا در آمد و "پتی آدیدار" مرز براھوییھا و جدگالھا تعیین گردید ـ
تقسیم مناطق تصرفی
میربجار و قبایل براھویی او مناطق وسیعی را بہ تصرف در آوردند ـ برای آبادی، کنترل و نگھداری، این مناطق در میان قبایل براھویی بہ شکل قبیلہ ای تقسیم شدند ـ ھر قبیلہ مسئول آبادی و حفاظت منطقہ واگذاری خودگردیدہ و سردارھا در میان قبایلشان در منطقہ تقسیم شدہ مستقر گردیدند ـ میربجار خود بہ کلات رفت ـ براھویی ھا تاکنون ھم بہ شکل ھمین تقسیم بندی کہ ذیلا میاید در بلوچستان زندگی میکنند ـ
تقسیم مناطق مفتوحہ بہ شکل قبایلی در عھد میربجار
شمارہ و نام سردار
نام قبیلہ
نام منطقہ واگذار شدہ
1- میرحمل
حملانی بیزنجو
نال
2- میردوستین
نوشیروانی
وڈ و گجروگریشہ بہ عنوان خونبھای ملک دینار بہ میردوستین
3- میرعمر
عمرانی بیزنجو
جاوو
4- میر تیمز
تمرانی بیزنجو
اورناچ تا سر لک
5- سھراب
سیاہ پاد
نصف جیوا تا زرد سوراب و پارکو تا خرما
6- میر مھراب
کرخ، چکو، زیدی و باغبانہ
7- میراحمد و میرقمبر
احمدزئی و قمبرانی
کڈ، مستنگ، منگوچر و قلات
8- کورکند و سرداردُرک
گوراگنداری (کرکناری کنونی)
گژوغان تاخلکناکد، لاکوریان تا قسمت بالای چد، کاریز جیبری تا درّہ جوری، خی سن، دون و دشت بدو ـ
9- میرسماعیل
سمالانی ذگر مینگل
بہ علت عدم شرکت در جنگ سھمیہ ای واگذار نگردید ـ
10- حالا و توھو
میرواڈی
از زیارتگاہ تا نصف توتک، از روشن آپ تا جیبری زک، از میران تا گرگت، از بالای کوہ رانی تا ریگ اواب، از گبّر ریگ تا سلام بیگ و تمام منطقہ از جالاوان تا ریگ واشک دادہ شد ـ
11- میرشاھبیک
شاہ بیکزنی و قمبرانی
تمام منطقہ خاران
12- میرذکریا
ذگرمینگل
دشت گوران تا مرز چانی، از سرمہ سنگ تا مرز ماراپ ـ
13- حاجی سوپک
ساسولی (خاران)
کاسگی لوپ
14- میرگوھرام
میرواڈی
آب مولوی تا مرز کوہ سیاہ، گوری و ترندین کھور
15- صالحی
میرواڈی
گوندان
16- میرزرک
زرکزئی
مت گدر
17- آلا
جملزئی
نصف توتک تا مرز کوہ گزی
18- میرآدم
سورچل
19- میران
میرانزئی گرگناوی
از درّہ کلگی تا نیلی و یک قسمت از لاکوریان
20- میرزیرک
زیرکانی میرحسنی
یک قنات، یک کاریز و از دمپ ماراپ تا انار ترکی
21- گوشو
غلام میرعمر میرواڈی
از مرز ڈن تا توتک و یک جوی آب در منطقہ نغار
22- گزین
غلام میرعمر میرواڈی
سنگ سوراپ تا زنگی کٹ، جوی انجیرہ تا کوچہ زھری و زمین کندار
تقسیم بندی فوق نشان میدھد کہ تمام مناطق واقع در کُڈ، مستنگ تا جاؤو و شمال و جنوب اِنگول کہ اکنون نیز محل سکونت براھویی ھا است در آن زمان بہ تصرف میربجار در آمدہ اند ـ کوھھای این مناطق سرسبز و درّہ ھا صعب العبور بودند کہ برای چرانیدن دامھا مناسب بود و در زمان جنگ بعنوان قلعلہ طبیعی مورد استفادہ قرار میگرفتند ـ دشتھای این منطقہ سرسبز و شاداب بودند و گندم زیادی در آنجا بعمل میامد ـ در اینجا باغات میوہ فراوان بود و قبایل بلوچ بہ آسانی میتوانستند زندگی کنند ـ بہ این دلیل براھویی ھا این مناطق را برای ھمیشہ مسکن خود اختیار کردہ و شروع بہ ایجاد آبادی ھا نمودند ـ
دست کشیدن میربجار از حکومت
میربجار طبیعتا انسانی رحم دل، نیک و آزادمنش و دلدادہ شکار بود ـ اگرچہ در میان قبیلہ از عزت و مقام خاصی برخوردار بود و قبایل براھویی برای انجام اوامر او از ھیچ راھی دریغ نمیورزیدند ولی میربجار علاقہ ای بہ حکومت نداشت ـ او حکومت نمودن را پابندی بسیار بزرگ و آنرا بار سنگینی میپنداشت ـ بہ این خاطر او خود را از مدیریت نظام قبایلی آزاد نمودہ و از طریق خشکی برای انجام فرایض حج بہ سوی بیت اللہ روانہ شد ـ او چند سال در مکہ گذراند و در بازگشت ھر سردار قبیلہ را مالک قبیلہ و خودمختار نمود ـ کلات را رھا نمودہ و از حکومت دست کشیدہ، درمیان قبیلہ خود رفتہ و زندگی نمود ـ بدینصورت میربجار تادم مرگ باقبایل آزاد و خانہ بدوش خود در مناطق کوھستانی و دشتھا بہ شکار آزادانہ زندگانی گذارند ـ میربجار در منطقہ سوراب در نغار در گذشت ـ
فتح کلات توسط مغولھا
میربجار در زمان حیات خود حکومت کلات را رھا نمود ولی از وفات او ھیچ قبیلہ بلوچ دیگری توجھی بہ حکومت ننمود ـ بلوچ طبعا آزاد پسند بود ـ او نہ حکومت دیگران را بر خود میپسندید و نہ بردہ نمودن قومی دیگر و بر او حکومت کردن را دوست داشت ـ آنھا خود آزاد زندگی کردن و بہ دیگران اجازہ زندگی آزاد را میخواستند ـ از دیگران فقط آن مقدار کہ زندگیشان بگذرد میگرفتند ـ میرچاکر، میرگوھرام و میربجار پرچمداران آن خصایل بودند ـ بلوچھا در آن دورہ در نھایت صبور و قانع بودند ـ برای بدست آوردن بیشتر از آنچہ کہ نیاز داشتند علاقہ چندانی نداشتند ـ اگر بلوچھا در آن زمان ھوس کشور گشایی میداشتند، حکومت ھای فاسد سند و پنجاب حتی مدت بسیار کوتاھی ھم نمیتوانستند در مقابل شمشیرھای خون آشام بلوچھا مقاومت کنند ـ اگر فتوحات محمدبن قاسم، نادرشاہ و احمد شاہ ابدالی درست بررسی شوند دیدہ میشود کہ آنھا بہ کمک این قوم صحرانشین توانستہ اند بہ فتوحات ھند و سند خود نائل آیند ـ ولی این قوم خود در میان کوھھا و صحراھای لم یزرع گوشہ گیری اختیار نمودہ زندگانی گذراند ـ حکومت ھای بدست آمدہ را رھا نمودند و بہ تخت و تاج پشت پا زدہ و خود را از آن کنار کشید ـ بلوچھا در مقابل آزادی خود ھیچ چیزی را بیشتر ارزش قایل نبودند ـ آنھا در زندگی گرسنگی و تشنگی را تحمل نمودہ ولی از حاکمیت ناخرسند بودند و مرگ را بر زندگی در تحت تسلط دیگران بیشتر میپسندیدند ـ زمانی کہ میر بجار بہ حکومت کلات پشت پا زد و راہ دشت و کوھھا را اختیار نمود، دیدہ شد کہ در دل ھیچ سردار دیگر بلوچی شوق گرفتن کلات پیدا نشد و بدین صورت حکومت کلات چند سال بدون حاکم بود ـ
در این زمان کامران مغول در قندھار حکومت خاندان ارغوان را از میان بردہ و حکومت خود را برقرار نمود ـ او لشکر کوچکی برای فتح کلات فرستاد و کلات بدون مقاومت فتح شد ـ بعد از تصرف کلات توسط مغولھا چشمان قوم براھویی باز شد ولی پشیمانی سودی نداشت ـ تیر از کمان رھا شدہ دیگر باز نمیگردد ـ
کامران مغول حاکمی در کلات تعیین نمود ـ روایت میشود کہ در میان این حاکم و دھوارھای کلات پیمانی بہ این صورت منعقد شد کہ آنھا یکدیگر را با اسلحہ ھای آھنی، سنگی و چوبی مورد حملہ و ضرب و شتم قرار ندھند تا در میان آنھا دوستی و یگانگی برقرار شود ـ اما مغولھا زود این پیمان را شکستند و دست ظلم را بہ سوی مردم کلات دراز نمودند ـ این وضعیت موجب پریشانی زیاد مردم کلات را فراھم آورد، تا آن حد کہ رفتہ رفتہ ظلم و ستم مغولھا قابل تحمل و برداشت نبود ـ در آخرکار بہ مصداق تنگ آمد بہ جنگ آمد ارباب شمس الدین و گوھرام کہ سردار ھای دھوارھا بودند با میرابراھیم خان میروادی شروع بہ سازشھایی بر علیہ مغولھا کردند ـ میر ابراھیم میروادی کہ بعد از میربجار سردار قبیلہ میروادی بود در نغار واقع در منطقہ سوراب زندگی میکرد ـ ارباب شمس الدین و گوھرام بہ نغار رفتند و میر ابراھیم خان را ملاقات نمودند و بر خلاف مغولھا در کلات عھد و پیمان نمودہ و تاریخ معیینی برای قیام مقرر نمودند ـ
قیام ارباب شس الدین
بہ رھبری و قیادت ارباب شمس الدین و گوھرام، دھواران در قلات علم شورش را برافراشتند و مخفیانہ آمادگی ھایی را شروع کردند ـ اما آنھا عھد و پیمان خود را با حاکم مغول حفظ نمودند ـ دھواران ھمت تازہ ای کسب نمودند و آنھا حدود 100 نان ضخیم تافتان بنام بیزن پختہ و چند روز گذاشتند کہ نان ھا خشک و سخت شوند ـ حاکم مغول خیلی کم از قلعہ خارج میشد ـ
ارباب شمس الدین و گوھرام برای ملاقات حاکم تاریخی تعیین نمودند و در آن روز 100 دھوار را کہ ھر یک نانی بیزنی زیر بغل داشت بہ ھمراہ بردند ـ با رسیدن بہ دربار دھوارھا نان ھا را از بغل درآوردند و ناگھان بہ حاکم حملہ نمودند و آنقدر حاکم را با این نان ھا زدند کہ بہ قتل رسید ـ خبر شورش در کلات منتشر شد ـ میرابراھیم خان میروادی کہ با قرار قبلی در میان کوھھای شاھمرادن و سنگ انداز لشکر خود را آمادہ و مخفی نگھداشتہ بود با شنیدن غوغا و خبر شورش بہ کلات حملہ نمود ـ براھویی ھا با شمشیر ھای برھنہ خود وارد کلات شدند و شروع بہ قتل عام مغول ھا نمودند ـ ھمہ افراد حاکم مغول بہ قتل رسیدند و فقط تعداد انگشت شماری توانستند جان سالم بدربرند ـ این شاخہ از دھواران تاکنون در قلات بہ ڈوڈکی مشھورند ـ
میربجار بدون فرزند وفات کردہ بود و بہ این دلیل کہ براھویی ھا کلات را متصرف گشتند تخت حکومت را بہ میرابراھیم خان میرواڈی دادند ـ میر ابراھیم خان مثل یک بلوچ آزاد از قبول حاکمیت سرباز زد ـ اما او بہ اسرار قبایل (براھویی) رضایت داد کہ نوہ اش میرحسن بہ حکومت کلات تعیین شود ـ بدین طریق براھویی ھا بہ اتفاق میرحسن بہ عنوان خان کلات تعیین نمودند ـ
5- میر حسن
میر حسن فرزند میر گوھرام و نوہ میر ابراھیم خان میرواڈی بود ـ بعد از قتل حاکم مغول بہ کمک دھوارھا، براھویی ھا میرحسن را بعنوان خان خود تعیین نمودند ـ
در این زمان شاھجھان مغول در ھندوستان سلطنت مینمود ـ کامران مغول در قندھار حکومت میکرد کہ شالکوٹ (کویٹہ) و مستنگ نیز در تصرف او بودند ـ کچی را خاندان افغانی باروزئی گرفتہ بود ـ طوایف بلوچ چاکر و گوھرام یعنی رند و لاشار بخاطر شترھای بانو گوھر بدلیل 30 سال جنگ و خونریزی ضعیف شدہ بودند ـ در کچی قدرت آنھا تقریبا پایان یافتہ بود ـ میرچاکر بہ اتفاق فرزندانش بہ ھند رفت ـ گوھرام و لاشاریھایش تقریبا پخش شدہ و نزد اقوام کلھور و باروزئی پناہ گرفتہ بودند ـ در سند کلھور ھا بر سر قدرت بودند کہ رفتہ رفتہ دایرہ حکومت خود را بہ طرف کچی گسترش دادند ـ
در این زمان درجہ و مقام میرحسن از درجہ سرداری یک قوم بیشتر نبود و براھویی ھا منطقہ محدودی را کہ میربجار در زمان حیات خود تصرف نمودہ بود در اختیار داشتند ـ جدگالھا جرات سربرافراشتن در مقابل براھویی ھا را نداشتند ـ بہ این دلیل میرحسن و طوایف او زندگی آرامی را میگذراندند ـ زمان میرحسن کہ بہ امن و امان گذشت، زمان فارق البالی براھویی ھا بود ـ آنھا قدرت جنگی خود را در این دوران محکم نمودند و بعد از آن ھرگز آرام و قرار نداشتند ـ میرحسن کہ با قبایلش با آرامش و ایمنی زندگی را بسر برد ـ تقریبا بسال 1666 م بدون بجای گذاشتن فرزندی در قلات در گذشت ـ
میر احمد خان اول
میرحسن فرزند ذکور نداشت ـ برای جانشینی او براھویی ھا میراحمد از نسل میرقمبر را کہ جوانی زیبا و دلیر بود و درمیان قبایل براھویی در مورد استقلال فردی و رشادت شھرت کافی کسب نمودہ بود را بہ عنوان خان قلات انتخاب نمودند ـ
میراحمد خان جد اعلی خاندان احمدزئی است کہ بعد از میرحسن بہ سال 1666 م بر تخت حکومت قلات نشست ـ حکومت قلات تا بہ امروز بہ این خاندان منتقل شدہ است ـ
میراحمد فردی تنومند، خوبصورت، دلاور، باارادہ و مستقل بود ـ او در انجام تصمیمات خود آنقدر پایبند بود کہ ھر کاری را کہ انجام آنرا مینمود تا آنرا بہ پایان نمیرساند از آن دست نمیکشید و آرام نمیگرفت ـ تا آن حد با پشتکار بود کہ اگر چہ در شانزدہ جنگ با باروزئی ھا پی در پی شکست خورد، ولی مایوس نگشت و در جنگھای ھیفدھم و ھیجدھم پیروزی را از آن خود ساخت ـ شدت شکست باروزئی ھا در این دو جنگ آنقدر شدید و تعیین کنندہ بود کہ آنھا ھرگز دوبارہ قدرت نیافتند سر بلند کنند ـ
میراحمد اولین شخص بلوچ بود کہ بہ مقام یک پادشاہ در کلات حکومت کرد و در تمام طول زندگی خود با باروزئی ھا، کلھو و مغولھا جنگید و منطقہ حکمرانی خود را وسیع تر نمود ـ او ھمیشہ بلند ھمت، صبور و با آرادہ بود و در میان قبایل خود حرکتی بوجود آورد و آنھا را بہ حکومت نمودن ترغیب کرد ـ او بہ قبایلش فن جنگ آموخت و با ھدایت و رھبری آنھا را بہ مسیر آیندہ ای سعادمند رھنمون گشت و خود با در گذشتن برای ھمیشہ از آنھا جدا شد ـ
حملہ شاھزادہ جعفر مغول بہ قلات
اگر چہ میرابراھیم خان میرواڈی بہ کمک ارباب شمس الدین، گوھرام و دھوارھای قلات توانست حاکم مغول را شکست دھد و کلات را متصرف گردد، ولی حکومت مغولھا در مستنگ ھمچنان ادامہ داشت ـ کامران مغول حاکم قندھار در دورہ میر حسن مشغول جنگ و سرکوبی خلجی و قیام دیگر اقوام افغانی بود کہ فرصت و ھمت لشکرکشی بہ کلات را نیافت ـ یک سال بعد از وفات میرحسن بسال 1667 م زمانی کہ حاکم قندھار خیالش تا اندازہ ای از قیام افغانھا آسودہ گشت، لشکری بہ سرکردگی شاھزادہ جعفر مغول برای تسخیر قلات فرستاد ـ
جنگ کُڈ مستنگ و تصرف آن
زمانی کہ جعفر مغل با لشکر خود بہ مستنگ رسید میراحمد با لشکر قبایلی خود بہ مقابلہ او برخواست و در محلی بنام کڈ در منطقہ مستنگ سپاہ متجاوز را متوقف نمود ـ در جنگھایی کہ در گرفت مغولھا شکست خوردند ـ با سراسیمہ شدن و فرار جعفر مغل لشکر او پراکندہ گردید ـ میرحسن با لشکر خود پیشروی کرد و مستنگ را متصرف گردید ـ
آمدن شاھزادہ دارا مغل
در سال 1666 م جیندخان پسر بزرگ باروخان افغان (خاندان آنھا معروف بہ باروزئی) حاکم منطقہ سیوی بود ـ در آن دورہ مناطق سیوی و درّہ بولان تحت فرمان شاھنشاہ مغل در دھلی بود ـ بہ نقل از مورخین این منطقہ در عھد مغولھا بہ نام "جھان آباد" مشھور بودہ است ـ این زمانی کہ ما وقایع آنرا بیان میکنیم در آواخر زمامداری شاہ جھان بودہ اند ـ جیندخان شخصی ظالم و سفاک بود کہ رعایا از ظلم و ستم او بہ تنگ آمدہ بودند ـ تعدادی از افراد طایفہ پنی از قبیلہ مرزئی نالان از مظالم جیندخان بہ حضور شاہ جھان رسیدند ـ بدستور شاہ جھان، جیندخان در پابجولان دھلی حاضر گردانیدہ شد ـ جرم بر جیندخان ثابت بود و حکم دادہ شد کہ دست و پاھای جیندخان بہ زنجیر کشیدہ شوند ـ از آنجایی کہ دارا برای مقابلہ اورنگ بہ سرداران مناطق کوھستانی و قبایل آنھا نیاز داشت پیش آمد و ازحضور پادشاہ عفو جیندخان را تقاضا نمود ـ شاہ جھان بخاطر علاقہ و دوستی زیادی کہ بہ دارا داشت جیندخان را بخشید ـ جیندخان مدیون دارا شد و بہ سیوی بازگشت ـ
چندی بعد اورنگ زیب بر شاہ جھان غلبہ یافت و او را در قلعہ آگرہ زندانی نمود ـ در جنگ میان اورنگ زیب و دارا در ساموگر از کشتہ ھا پشتہ ماند و دارا در جنگ شکست خورد ـ در نھایت فصل گرما و در وسط روز دارا شکوہ برای نجات جان خود فرار نمود و سر بہ صحراھا و بیابانھا و کویرھا نھاد و در ریگستانھا بہ نھایت درماندگی دچار گردید و دزدان اموال او را ربودند ـ زمانی کہ دارا بہ صحرھای بزرگ سند رسید دوستی را بہ یاد آورد ـ این دوست سردار جیندخان باروزئی بود کہ بہ فاصلہ چند کیلومتری درّہ بولان، در منطقہ سبی زندگی مینمود ـ دارا فکر کرد کہ سردار افغان مدیون او است، آیا او را پناہ نخواھد داد؟
برینر سیاح ھمعصر دارا این واقعہ را چنین بیان نمودہ است: افراد خانوادہ دارا او را از اعتماد نمودن بہ سردار افغان باز داشتند ـ آنھا کارھای بسیار بسیار بد او را بہ نظر آوردند و از سرانجام سرنوشت خود بسیار ناراحت گشتند و از اعتماد و تصمیم دارا بی اختیار اشک از چشمانشان جاری گشت ـ عقل کجروی دارا فرق میان قدرت و صداقت را تشخیص نمیداد و ھموارہ میگفت، امکان ندارد شخصی کہ اینقدر مدیون نیکی ھای من است با من بہ صداقت رفتار نکند ـ او پاسخ نیکی انسانی را نیک میدانست کہ این شیوہ فکر و اعتماد او بہ جیندخان موجب گشت بھای بسیار گرانی بپردازد ـ جیندخان باروزئی بہ دارا و ھمراھانش حملہ کرد ـ آنھا را دستگیر و زندانی نمود و خود آنھا را بہ حضور اورنگ زیب در دھلی رساند ـ اورنگ زیب انعام زیادی بہ جیندخان بی وفا بخشید و لقب نواب بختیارخان را بہ او داد ـ
شاھنشاہ ھمایون و ملک خِطی
ھمراہ با این واقعہ اوراق تاریخ ورق میخورند و مھمان نوازی سردار ملک خطی بلوچ را در منطقہ چاغی ملاحظہ میکنید کہ ابولفضل او را بزرگترین سردار غارتگران صحرایی نامیدہ است ـ ملک خطی حکم دستگیری شاھنشاہ ھمایون را از کامران میرزا حاکم قندھار دریافت داشتہ بود و برای انجام حکم دستگیری ھمایون با ھمراھانش بیرون رفتہ بود ـ بر حسب اتفاق ھمایون شاہ و ھمسرش بانو بیگم بہ ھمراھی تعدادی از فدائیان کہ تا آنزمان ھمراہ آنھا بودند راہ را گم کردہ و بہ منزل ملک خطی بلوچ وارد شدند ـ ھمسر ملک خطی بہ تصور آنکہ آنھا مسافرانی ھستند کہ راہ را گم کردہ اند، آنھا را بہ مھمانی در خانہ خود پذیرفت و از آنھا پذیرایی کرد ـ ھمسر یکی از افسران مھمان زنی بلوچ بود کہ مترجم مھمانان با افراد خانوادہ ملک خطی شد ـ ملک خطی با دریافت خبر آمدن ھمایون شاہ بہ این شکل روز دوم بہ خانہ باز گشت، ھمایون را ملاقات کرد و اظھار نمود، اگر چہ من حکم گرفتاری شما را دارم ولی شما مھمان من ھستید و بر سر سفرہ ام طعام میل نمودہ اید، بدین سبب بر من واجب است کہ از شما حفاظت کنم ـ شما مھمان من ھستید و دست دراز کردن بر مھمان شیوہ بلوچھای دلیر نیست ـ من شما را حفاظت میکنم و بہ ھرجا کہ میخواھید بروید شما و ھمراھانتان را با حفاظت از مرزھایم عبور خواھم داد ـ چنانچہ این سردار بلوچ دلاور چنین کرد ـ
اگر چہ واقعہ دردناک دارا شکوہ ھیچ ربط خاصی بہ تاریخ بلوچھا ندارد، ولی بعضی از مورخین ناآگاہ جیندخان را بلوچ قلمداد کردہ و این واقعہ اسفناک بیوفایی را بہ بلوچھا نسبت دادہ اند ـ من بدلیل روشنی حقیقت و با استناد بہ تواریخ معتبر این واقعہ را در اینگونہ بہ تفصیل آوردہ ام ـ
جنگھایی با باروزئی ھا
جنگ اول
از زمانی کہ جیندخان بہ پاداش گرفتاری دارا از اورنگ زیب لقب بختیارخان گرفت خودسرانہ در منطقہ سبی حکومت مینمود ـ روزی دکاندر ھندویی نزد او بہ فریادرسی آمد و گفت کہ پسر شاھبیک مندوانی بلوچ راہ را بر او بستہ و گوشوارہ ھای طلایی او را بزور از گوشھایش در آوردہ است ـ نواب بختیارخان کہ با بیرحمی و قتل و غارتھایش بہ اندازہ کافی بدنام بود، با شنیدن این خبر شدیدا برافروختہ شد و بہ محل زندگی شاھبیک بلوچ حملہ کرد و پسر او را بہ اتفاق چند نفر بلوچ بہ قتل رساند ـ شاھبیک فرار کرد و خود را برای فریادرسی بہ میراحمدخان، خان بلوچ رساند ـ میراحمد برای کمک او لشکری از بلوچھا را گردآورد و از راہ دادر بہ طرف سبی حرکت کرد ـ در این زمان نواب بختیارخان بہ مرگ طبیعی در گذشتہ بود و فرزند او میرزاخان کہ اورنگ زیب بہ او لقب بخت بلندخان دادہ بود بعنوان حاکم سبی تعیین شدہ بود ـ
میرزا مقلب بہ بخت بلندخان در اطراف منطقہ سبی در محلی بنام "شیخ کتی" بہ مقابلہ میراحمدخان رسید و جنگ در گرفت ـ میراحمدخان شکست خورد و با پریشانی بہ کلات بازگشت ـ بعد از این شکست میراحمدخان چھاردہ بار پی در پی بہ باروزئی ھا حملہ نمود کہ در ھمہ آنھا شکست خورد و عقب نشست ـ تفصیل این جنگھا تا کنون در ھیچ کتاب تاریخی ای بنظر نیامدہ است، لذا من ناخواستہ از آنھا صرفنظر میکنم ـ
جنگ پانزدھم با باروزئی ھا
خواھر میراحمدخان بانو بیبو از شکست ھای پی در پی او سخت آزردہ و پریشان شد و بہ سختی شروع بہ ملامت او نمود ـ زمانی دید کہ میراحمد آرام نشستہ است، بیبو خود بہ جمع آوری لشکری از بلوچھا برای مقابلہ با باروزئی ھا پرداخت ـ
بیبو زنی باھوش و دلیر بود کہ فرسنگھا با اسب سفر مینمود و دوش بہ دوش مردان میجنگید ـ قاضی شیخ فاضل یکی از درباریان باروزئی ھا در بارہ او در منظومہ جنگی خود چنین آوردہ است ـ
یکی خواھرش بود بیبو بنام
ھمہ مردان کرد او را سلام
چو مردان بہ دیوان نشستی مدام
بہ گردش ھمہ مردان خاص و عام
زنی بود دانا بسی ھوشیار
بمردانگی در جھان اشتھار
بیبو برادرش میراحمد را در کلات گذاشت و خود ھمراہ با لشکری از بلوچھا بہ سبی حملہ نمود ـ میرزاخان کمی بالاتر از دادر را ہ را در محلی بنام "بیری" بر او بست و در این محل جنگ در گرفت ـ معرکہ کارزار شدید بود و تا این زمان نیز در سرنوشت بلوچھا شکست نوشتہ بود ـ بیبو با شجاعت در میدان جنگ کشتہ شد ـ اگر چہ بلوچھا تا مدتی جنگ را ادامہ دادند، ولی با دست دادن سردار دلیرشان روحیہ خود را باختند ـ تعداد زیادی از بلوچھای دلاور در این جنگ کشتہ شدند و بقیہ کہ ناامید شدہ بودند عقب نشستہ فرار نمودند ـ
جنگ شانزدھم با باروزئی
زمانی کہ میراحمدخان از خبر مرگ بانو بیبو و شکست بلوچھا آگاہ شد شعلہ ھای خشم در درون او زبانہ کشیدند ـ با لشکریانی کہ در کلات موجود بودند مخفیانہ جھت حملہ و غارت بہ اطراف سبی حملہ برد و با قتل و غارتگری شروع بہ فروع نشاندن آتش خشم خود نمود ـ اینبار میرابراھیم نوشیروانی داماد میراحمدخان ھمراہ او بود ـ بہ ھنگام بازگشت باروزئی ھا در جایی بنام سرھنگ راہ را بر میراحمدخان گرفتند ـ در جنگ سختی کہ در گرفت میرابراھیم خان نوشیروانی کشتہ شد و میراحمد و آخوند محمد صالح بہ سختی زخمی شدند کہ بہ زحمت توانستند جان خود را نجات دھند و خود را بہ کلات برسانند ـ ولی او از بار مصایب ترسی بخود راہ نداد، آنھا موجب استقلال فردی بیشتر و خشم او گشتند ـ میراحمدخان ناامید نبود و از ھر شکستی درسی گرفت و بہ طبع از ھر درس کم و بیش نفع حاصل نمود ـ
جنگ ھفدھم با باروزئی ھا
میراحمدخان از جنگ ھفدھم این درس را گرفت کہ با عجلہ و آتشین مزاج بودن در جنگ پیروزی بدست نخواھد آمد ـ برای پیروزی در جنگ علاوہ بر شجاعت و فداکاری بہ تدبر و وقت شناسی نیز نیاز است و بی موقع جنگ کردن مترادف با خود در دھان مرگ انداختن است ـ چنانکہ اینبار میراحمد با نھایت صبر و بردباری و تحمل و استقلال فردی سامان حرب را فراھم آورد و تعدادی از بلوچھای دلیر و فدایی را انتخاب نمود، نزد خود نگاھداشت و اسبھایی کہ بخوبی تیمار شدہ بودند بہ آنھا داد ـ علاوہ بر آن از میان تمام قبایل بلوچھایی کہ تحت فرمان او بودند لشکر جّراری فراھم آورد و تا آنجا کہ توانست آنھا را مسلح کرد ـ فرماندھی لشکر قبایلی بلوچھا را بہ میرزنگی رئیسانی سپرد و خود فرماندھی و ھدایت دستہ اسب سواران انتخاب شدہ را کہ برای چنین جنگی آمادہ شدہ بودند بعھدہ گرفت ـ علاوہ بر آن میراحمدخان در کچی و سبی جاسوسانی گذاشتہ بود کہ نقل و انتقال و حرکت باروزئی ھا را سریعا بہ اطلاع او میرساندند ـ در این زمان مناطق سبی، کچی و قسمتھایی از سند تحت تصرف باروزئی ھا بودند ـ قبایل رند، مگسی و دومکی و بلوچ قبایل در کچی کہ بہ دلیل خانہ جنگی ھایشان تباہ شدہ و در رعیت باروزئی ھا شدہ بودند، اکنون ھمراہ با باروزئی ھا با میراحمد میجنگیدند ـ چند سال بعد از جنگ سرھنگ میراحمدخان مطلع شد کہ نواب میرزاخان باروزئی مقلب بہ بخت بلندخان، رحیم خان پرانگ را بجای خود در سبی نشاندہ و خود بہ شکارپور منتقل شدہ است ـ میراحمدخان کہ در این زمان آمادہ بود و انتظار چنین روزی را میکشید، با دریافت این خبر ھمراہ با لشکر جرار و افراد انتخابی اسب سوار خود بہ سبی حملہ کرد ـ رحیم خان پرانگ با دریافت خبر لشکر بزرگی علاوہ بر لشکر قبایل مگسی و دومکی و دیگر قبایل بلوچ لشکری بزرگی از قبایل جاموت آمادہ نمود و بہ انتظار میراحمدخان نشست ـ
میراحمدخان اینبار چون مار خشمگینی پیچ و تاب خوران ولی با احتیاط بہ پیش میرفت ـ رحیم خان در کنار رودخانہ لونی بہ انتظار نشست ـ در این محل دو لشکر بہ ھم رسیدند ـ میراحمدخان دستور داد کہ لشکر پیادہ بہ فرماندھی میرزنگی رئیسانی و شاھزادہ مھراب خان پیشروی کند و او خود با افراد اسب سوار در پشت لشکر ماند ـ رحیم خان پرانگ از دانش و تدبیر جنگی بی بھرہ بود و با دیدن لشکر پیادہ بلوچھا کہ بہ او نزدیک میشدند بدون آنکہ بہ پشت جبھہ توجہ کند بہ آنھا حملہ نمود ـ میراحمدخان کہ فرماندہ ای با تجربہ و جنگ آزمودہ بود از این ضعف رحیم خان پرانگ نفع برد و بلادرنگ با سوارکاران فدایی و دلیر خود بہ پشت لشکر باروزئی ھا حملہ نمود ـ لشکر باروزئی ھا بہ علت نادانی و غفلت رحیم خان پرانگ بہ محاصرہ افتاد ـ ستار بخت میراحمدخان در این روز بسیار درخشان بود ـ فدائیان او باروزئی ھا را پراکندہ کردہ و آنھا را از دم تیغ گذراندند کہ در مدت کوتاھی از کشتہ ھا پیشہ بجای ماند ـ لشکریان باروزئی ھا یکی یکی پراکندہ و متفرق گردیدند ـ رحیم خان با بجای گذاشتن صدھا کشتہ میدان جنگ را رھا نمود و بہ طرف شکارپور فرار کرد ـ میراحمد بہ اتفاق لشکر خود فاتحانہ وارد شھر سبی شد ـ شھر و اطراف آنرا بخوبی غارت نمود ـ لشکریان او تمام مناطق کچی را تا فاصلہ ھای بسیار دور غارت کردند و با غارت مناطق مظفر و منصور بہ کلات بازگشتند ـ
جنگ ھیجدھم با باروزئی ھا
زمانی کہ میرزاخان مقلب بہ بخت بلندخان از خبر شکست باروزئیھا و غارت سبی و کچی در شکارپور مطلع شد در آنجا لشکری از سندی ھا را فراھم آورد و بہ کچی آمد ـ در کچی طوایف جاموت، مگسی، رند و دومکی ھا را نیز جمع کرد و لشکر بزرگی آمادہ نمود ـ ارادہ میرزاخان اکنون غارت کلات و ساربان بہ تلافی غارت سبی و کچی بود و با لشکر بزرگش از راہ جوھان بہ کلات حملہ کرد ـ احمدخان با آگاھی از حرکت میرزاخان قبایلش را در کلات گرد آورد ـ با رسیدن لشکر میرزاخان در داخل مناطق کوھستانی میراحمدخان چند قبیلہ کوھستانی را از راہ بولان و بی بی نالی مامور حملہ و چپاول و غارت آنھا و بدین طریق ارتباطات و نقل و انتقالات آنھا را با کچی مسدود و خاتمہ داد ـ میرزاخان و لشکر سندی اش کہ تاکنون جنگ در کوھستانھا را تجربہ نکردہ بودند با رسیدن بہ جوھان و دیدن کوہ ھای خشک سر بہ فلک کشیدہ روحیہ را باختند و دستپاچہ شدند ـ بلوچھای میراحمدخان تمام راھھای بازگشت را بستہ بودند و دستہ ھای مامور جنگ و گریز شب و روز بر آنھا حملہ میکردند و با انجام درگیری مختصری در میان کوھھا از نظرھا ناپدید میشدند ـ برف سفید و ھوای سرد کلات نیز برای سندی ھا چیز رعب آوری بود ـ طوایف جت و جدگال یک یک پراکندہ شدہ و شروع بہ فرار نمودند ـ آنھا نہ قدرت و ھمت پیشروی را داشتند و نہ توان بازگشت و عقب نشینی را، زیرا راھھای بازگشت ھمہ مسدود شدہ بود ـ در نھایت میرزاخان مجبور بہ تسلیم شد، زیرا جنگ در کوھستانھا کار ھر کسی نبود ـ اکنون چارہ ای دیگر بجز از درخواست صلح در نزد میرزاخان یافت نمیشد ـ چنانچہ میرزاخان تمایل بہ ملاقات میرزنگی رئیسانی را ظاھر نمود و با ملاقات او نامہ و پیامھایی با خان کلات رد و بدل شد ـ میرقلندر رئیسانی پدر میرزنگی از طرف میراحمدخان بہ اردوگاہ میرزاخان آمد و از اینجا میرزاخان را ھمراہ با خود نزد خان صاحب کلات برد ـ
میرزاخان از خان بلوچ تقاضای عفو نمود و فرمانبرداری خان کلات را در آیندہ پذیرفت ـ میرزاخان تا مدتی با بزرگان خود در چشمہ کلات بسر برد تا آنکہ میراحمدخان اظھار رضایت و خوشنودی نمود و بہ او اجازہ داد کہ بہ کچی بازگردد ـ میراحمدخان با فراغت از باروزئی ھا چند مدتی بہ آرامی در کلات گذراند ـ ضربہ ھایی کہ از غارت بہ قبایلشان رسیدہ بود آنھا نتوانستند آرام بنشینند ـ خان نیز مجبور بود کہ قبایل خود را در جایی مشغول کردہ و برای آنھا راھی برای گذراندن زندگی شان پیدا کند ـ در این زمان معمولا بطور عام گزارہ زندگی قبایل بزرگی و قوی غارت و چپاول بود ـ برای این منظور قبایل بلوچ خان را از بیش از این آرام نگذاشتند و بنا بہ خواست آنھا آمادگی ھای جنگی برای حملہ بہ شالکوت (کویتہ) کہ تا آنموقع در تسخیر افغانھا بود شروع شد ـ
حملہ شالکوت (کویتہ) و پشین
میراحمدخان لشکر قبایل خود را در مستونگ آراستہ و بہ شالکوت حملہ کرد ـ در آن آیام نمایندہ ای از طرف حاکم قندھار در شالکوت بسر میبرد ـ او کہ جرات مقابلہ با احمدخان را نداشت در قلعہ بہ محاصرہ افتاد ـ بعد از غارت نواحی اطراف شالکوت میراحمدخان پشین رفت و کرپشتنگ ( پشین) و اطراف آنرا مورد تاخت و تاز قرار داد و غارت نمود ـ
تسخیر سلہ کرخ و چکو
درہ مولہ در قبضہ باروزئی ھای کچی بود و میراحمدخان برای حفاظت حکومت خود در مقابل خطر سندی ھا تصرف این درہ را کاملا ضروری میدانست ـ او لشکر مختصری جمع کرد و درہ مولہ، کرخ، چکو و تمام مناطق را تا حدود کوہ کھیرتر بہ تصرف خود در آورد ـ حفاظت درہ مولی را بہ طایفہ زھری سپرد و مناطق آباد را در میان آنھا تقسیم نمود کہ این آخرین مھم میراحمدخان بود ـ
وفات
در سال 1695 م بعد از 29 سال در نھایت با استقلال و دلاوری حکومت کردن میراحمدخان در کلات راھی دیار ابد گردید ـ
میرمحراب خان اول
بعد از در گذشت میراحمدخان در سال 1695 م قبایل بلوچ تحت فرمان حکومت کلات بہ اتفاق میرمحراب خان را بہ عنوان خان خود انتخاب نمودند ـ میرمحراب خان فرزند بزرگ و ولیعھد میراحمدخان بود ـ محراب خان نوجوان کہ میتوانست در تاریخ بلوچ نام بزرگی شود، چون پدر شخصی بھادر و رزم آوری جنگجو بود کہ در زمان شاھزادگی در جنگ ھفدھم با باروزئی ھا ھمراہ پدر در جنگ شرکت داشت ـ ولی عمر با او وفا ننمود و در جنگ با داود محمد و نورمحمد در کرخ کشتہ شد ـ
جنگ ملک باروزئی
داوود محمد کلور بہ سال 1697 دختر ملک باروزئی را برای خود خواستگاری کرد ـ بدلیل اینکہ این دختر نامزد پسر برادر ملک باروزئی بود درخواست داؤد محمد مورد قبول واقع نشد ـ داؤد محمد سرمست از قدرت حکومتی روزی دختر ملک باروزئی را بزور از خانہ پدر ربودہ و با خود برد ـ ملک برای دادخواھی سریعا خود را نزد شاھزادہ معزالدین در ملتان رساند ـ شاھزادہ معزالدین در آن ایام بنمایندگی از طرف اورنگ زیب عالمگیر (جھانگشای) در ملتان حکومت مینمود ـ اگر چہ شاھزادہ و داؤدمحمد از دوستان نزدیک یکدیگر بودند، ولی وزنہ ترس از اورنگ زیب و اجرای عدالت بیش از دوستی با داؤدمحمد سنگینی میکرد ـ شاھزادہ نامہ ای برای داؤدمحمد نوشت و خواست کہ او فورا دختر ملک باروزئی را پس بفرستد کہ داؤدمحمد این خواست شاھزادہ را در نمود ـ ملک باروزئی با ناامید شدن از معزالدین خود را بہ حضور اورنگ زیب در دھلی رساند و سرانجام در بازگشت او از دھلی پروانہ مرگ داؤدمحمد را برای شاھزادہ معزالدین گرفت ـ شاھزادہ معزالدین برای سرکوبی و تنبیہ داؤدمحمد کلور با لشکری بہ او حملہ نمود ـ داؤدمحمد و نورمحمد کلور در حد توان اگرچہ بہ مقابلہ سپاہ معزالدین برخواستند، ولی در جنگ شکست خوردند و از راہ کھیرتر فرار نمودند و وارد قلمرو حکومت کلات شدند ـ
جنگ کرخ
شاھزادہ معزالدین نامہ ای برای میرمحراب خان، خان بلوچ نوشت و تقاضا نمود کہ داؤدمحمد و نورمحمد کلور را کہ از دربار حکومت ھند سرپیخی نمودہ و وارد قلمرو حکومتی کلات شدہ اند، دستگیر کردہ و بہ ملتان بفرستد ـ میرمحراب خان خود با لشکری برای دستگیری برادران کلور خارج شد ـ کلورھا در محل چکو (جالاوان) بہ مقابلہ سپاہ معزالدین برخاستند ـ در حین جنگ میرمحراب خان اشتباھا از سوی ھمراھان خود مورد اثابت تیر قرار گرفت و از زین اسب بہ زمین درغلطتید ـ با وجود این کلورھا شکست خوردند و برادران کلور دستگیر شدہ و بہ کلات منتقل گردیدند ـ
مرگ میرمحراب خان
میرمحراب خان سہ روز زندہ ماند و در این مدت سردارھای قبایل خود را احضار کرد ـ او بہ دلیل اینکہ دو فرزندش میراحمد خان و عبداللہ خوردسال بودند وصیت نمود کہ حکومت کلات بہ آنھا سپردہ نشود، زیرا آنھا با آن زمان توان و قابلیت حمل بار سنگین مسئولیت قوم را نداشتند ـ او تمایل نشان داد کہ حکومت کلات بہ برادرزادہ اش میرسمندر کہ فرزند بزرگتر میرقمبر بود سپردہ شود ـ بعد از سہ روز میرمحراب خان بدورد حیات گفت و جسد او بہ کلات منتقل شد و در آنجا دفن گردید ـ
میرسمندرخان
میرمحراب خان دو فرزند پسر بہ نامھای میراحمدخان و میرعبداللہ خان داشت کہ ھر دو خردسال بودند ـ بہ دلیل خردسالی فرزندان میرمحراب خان در حال مرگ وصیت نمود کہ بعد از او میرسمندرخان بہ عنوان خان کلات تعیین شود ـ قبایل بلوچ و سردارھا آخرین تقاضای میرمحراب خان را قبول کردہ و اجرا نمودند ـ چنانچہ در سال 1697 بعد از مرگ میرمحراب خان، میرسمندرخان بہ عنوان خان کلات منتخب گردید ـ میرسمندرخان فرزند میرقمبر برادر کوچک میرمحراب خان بود کہ در نھایت سخاوتمند (بخشندہ)، بھادر و شریف بود ـ بلوچھا تاکنون او را بہ نام
سخی سمندر (سمندربخشندہ) یاد میکنند و اعتقاد خاصی بہ او دارند و مقبرہ او تاکنون مملو از زائران است ـ
فرار داؤد و نورمحمد از کلات
داؤدمحمد و نورمحمد در جنگ چکو دستگیر شدہ و بہ کلات منتقل گردیدند ـ گزارش مرگ میرمحراب خان و دستگیری برادران کلور بہ اطلاع شاھزادہ معزالدین رسیدہ بود ـ روزی برادران کلور در زندان میرسمندر خان از موقعیت استفادہ نمودہ و فرار نمودند ـ آنھا با عدم آشنایی با راھھای محل چند روزی را در کوھستانھا سرگردان بودند و در حالت سرگردانی توانستند خود را بہ جوھان برسانند ـ در اینجا خیارلاھری داؤدمحمد و نورمحمد را در جوھان دید و شناخت و بہ تعقیب کنندگان کہ برای یافتن آنھا بہ سویی دیگر رفتہ بودن اطلاع داد ـ دو برادر دستگیر شدہ و بہ کلات آوردہ شدند ـ اینبار میرسمندرخان حکم قتل را داد ـ آخوند محمدصالح وکیل در حضور خان وساطت نمودہ و اظھار داشت کہ قتل زندانیان کار پادشاھان نیست و این کار لکہ ای بدنما برای حکومت بلوچ خواھد شد ـ آخوند محمدصالح برای نجات جان آنھا عمامہ خود را از سر برداشت و بہ سر برادران کلور گذاشت ـ میرسمندرخان کہ احترام زیادی بہ آخوندھا داشت و عمامہ طبق سنت بلوچی عزت و شرف آخوند بود ـ خان صاحب بہ احترام بہ آخوندمحمدصالح حکم قتل برادران کلور را لغو نمود ـ برادران کلور از سمندرخان تقاضای عفو نمودند و قسم یاد کردند کہ در آیندہ مطیع تحت فرمان حکومت کلات در آیند و سالانہ مبلغ چھل ھزار روپیہ بہ عنوان خراج بہ خان کلات بپردازند ـ
بخشش کراچی
بعد از چند روزی میرسمندرخان با ھمراہ بردن برادران کلور بہ حضور شاھزادہ معزالدین بہ ملتان رفت ـ شاھزادہ معزالدین از خدمت وفادارانہ و جونمردانہ میرسمندرخان بسیار راضی و خوشنود شد ـ او سفارش میرسمندرخان را نزد اورنگ زیب عالمگیر (جھانگشای) شاھنشاہ ھند فرستاد و خود نیز برای کلورھا تقاضای عفو نمود ـ اورنگ زیب عالمگیر از خدمات میرسمندرخان قدردانی نمود و حکمی بنام معزالدین صادر کرد کہ مبلغ صد ھزار روپیہ بصورت انعام بہ میرسمندرخان پرداخت شود ـ علاوہ بر آن حکم گرفتن بندرگاہ کراچی را از برادران کلور و واگذاری آن را بہ میرسمندرخان بہ عنوان خونبھای میرمحراب خان صادر نمود ـ حکم عفو برادران کلور بہ این شرط کہ آنھا بہ وعدہ ھای خود بہ خان بلوچ وفادار بمانند صادر شد ـ
سخاوت میرسمندرخان
روایت میشود زمانیکہ شاھزادہ معزالدین بہ دستور شاھنشاہ ھند مبلغ صدھزار روپیہ تقدیم میرسمندرخان نمود، خان بلوچ ھمان روز این مبلغ را بین سرداران و لشکریان خود تقسیم کرد ـ وقتی شاھزادہ معزالدین این حالت را دید از طرف خود بہ عنوان مھمانی خان بلوچ صد ھزار روپیہ بہ آخوندمحمد صالح داد و گفت کہ "سمندر حاتم دوران خود است " این مبلغ را برای مخارج راہ او مخفی نگھدار، ولی میرسمندرخان این مبلغ را نیز بخشید و آو آن چیزی بجای نگذاشت ـ با صد مشکل و با منت و سماجت آخوند مبلغ ناچیزی برای خود باقی گذاشت و بقیہ را دوبارہ بین بلوچھا تقسیم نمود ـ
حملہ ایرانی ھا بہ بلوچستان
شاہ ایران با باوری کھن در این خیال بود کہ تمام مناطق تابع کلات، مستونگ و درّہ بولان تا حدود کچی جزوی از سلطنت او ھستند ـ بر پایہ این خیال باطل شاہ ایران لشکر جراری بہ سپھسالاری طھماسب بیگ برای تسخیر این مناطق مامور و اعزام نمود ـ سمندرخان در ملتان از حملہ طھماسب بیگ مطلع شد ـ با رخصت از شاھزادہ معزالدین با حرکت شبانہ روزی میرسمندرخان خود را بہ کُد مستونگ رساند ـ در ظرف چند روز سی ھزار بلوچ مسلح و جنگ آزمودہ نزد او گرد آمدند ـ طھماسب بیگ مناطق چاغی، نوشکی و گردگاب و مناطق دیگر را مورد تاخت و تاز قرار دادہ، تاراج کنان بہ منطقہ کانک وارد شدہ بود ـ میرسمندرخان کمی قبل از کد مستونگ لشکر قوی و جرار طھماسب بیگ را متوقف نمود ـ در سہ روز اول جنگ از کشتہ ھا پشتہ بجای ماند ـ در روز چھارم کہ جنگ در نھایت شدت خود بود چشم خان بلوچ بہ سپھسالار ایرانی طھماسب بیگ افتاد ـ خان نمدپوش بلوچ با درھم شکستن صفوف ایرانی ھا اسب خود را بہ پیش تازند و خود را بہ مقابل سپھسالار آھن پوش نیرومند ایرانی رساند و او را مخاطب قرار دادہ و با نھیب اسب خود کہ بر روی دو پای خود ایستادہ بود بہ طھماسب بیگ حملہ برد ـ طھماسب بیگ ھنوز از حالت دستپاچگی بہ حالت عادی در نیامدہ بود کہ شمشیر میرسمندرخان بہ گردن او فرود آمد ـ سر طھماسب بیگ از گردن جدا شد و چون توپی بہ زمین درغلطتید ـ جسد سپھسالار ایرانی در حال سقاط از زین اسب بود کہ در میان سپاہ ایرانی ھرج و مرج و سراسیمگی در گرفت و ھر کسی بہ سویی گریخت ـ بلوچھا مسافات بسیار زیادی آنھا را تعقیب نمودند ـ ایرانیھا شکست سختی خوردند و بعد از این شکست ھرگز ارادہ تسخیر بلوچستان را ننمودند ـ در این جنگ بلوچھا مقدار بسیار زیادی اسلحہ جنگی، اسب و خیمہ بہ غنیمت گرفتند ـ
دویست ھزار روپیہ حقوق سالانہ از طرف شھنشاہ ھند
میرسمندرخان خبر پیروزی خود را بہ شاھزادہ معزالدین نوشت ـ این خبر توسط شاھزادہ بہ شاھنشاہ ھندوستان گزارش شد ـ اورنگ زیب عالمگیر از این پیروزی بی نھایت خوشحال شد و ابراز خوشنودی نمود و فرمان داد کہ از خزانہ عام سالانہ مبلغ دویست ھزار روپیہ بہ میرسمندرخان بلوچ پرداخت شود ـ
شورش میرقلندر
میرقلندرخان برادر کوچک میرسمندرخان روی مسئلہ ای از خان رنجید و بہ مستونگ رفت ـ در آنجا تعدادی از افراد شرور و سرگردنہ بگیر را دور خود جمع کردہ و شروع بہ دزدی و چپاول در مناطق محدودہ کلات نمود ـ میرسمندرخان بہ دلیل اعمال برادر مجبور شد کہ برای سرکوبی او خارج شود ـ در میان دو برادر جنگ تن بہ تن درگرفت و قلندرخان بہ دست میرسمندرخان بہ قتل رسید ـ ھمراھان میرقلندرخان دستگیر شدہ و بہ سزای اعمال خود رسیدند ـ
حملہ بہ نوری (لورالائی) و ژوب
میرسمندرخان مرتبا بہ بوری ژوب و تل چوتالی حملہ مینمود ـ دلیل این حملات جز غارت و چپاول چیز دیگری نبود ـ خان بلوچ بارھا بہ ھمراھی لشکریان خود این مناطق را تاراج کردہ بود ـ این شیوہ امرارمعاش و گذران زندگی بلوچھا بود ـ زمانی کہ اندوختہ آنھا از غارت اموال بہ پایان میرسید بار دیگر بہ دور خان جمع میشدند، لشکری فراھم می آوردند و بہ فرماندھی خان بلوچ بہ منطقہ دیگری برای غارت میرفتند و چند ماھی را بدین طریق میگذراندند ـ این شیوہ زندگی بہ ھمین شکل ادامہ داشت ـ
وفات
میرسمندرخان بسال 1714 در کلات در گذشت ـ او تقریبا 18 سال حکومت نمود و در این دوران سعی نمود کہ رعایای خود را راضی نگاہ دارد ـ او شخصی بسیار بخشندہ بود کہ در آن زمان بہ حاتم طایی دوران خود مشھور بود ـ او در میان قبایل بدلیل شجاعت، راستگویی و خداترسی اش عزت و مقام بزرگی کسب نمودہ بود، تا حدی کہ تعداد زیادی او را اولیا اللہ باور داشتند و تا بہ امروز او زیارتگاہ خلایق است ـ این دلیل آشکار و بزرگی است کہ مردم او را دوست میداشتہ اند ـ
میراحمدخان دوم
میرمھراب خان دو پسر بہ نامھای میراحمدخان و میرعبداللہ خان داشت کہ میراحمدخان فرزند بزرگتر بود ـ زمانی کہ میرمھراب خان بسال 1697 در جنگی بہ مقابلہ کلودھا در کرخ چکور کشتہ شد میراحمدخان خردسال بود ـ برای انجام آخرین وصیت و خواست میرمھراب خان میرسمندر بہ عنوان خان بر تخت نشست ـ با آنکہ میرسمندرخان بہ عنوان خان کلات انتخاب شدہ بود ولی او شخصا میراحمد را وارث حقیقی تاج و تخت می شناخت و با علاقہ و محبت خاصی برای پرورش او اقدام نمود ـ در سال 1714 زمانی کہ میرسمندرخان بدرود حیات گفت سردارھای بلوچ بہ اتفاق میراحمد را بہ عنوان کلات انتخاب نمودند ـ میراحمدخان فردی ضعیف النفس بود ـ میرسمندرخان او را با ناز و نعمت پرورش دادہ بود و با این شیوہ پرورش، آرام طلبی و عیاشی در روح او داخل شدہ بود ـ در ایام کودکی او خود را با برادر کوچکتر نزدیک احساس نمیکرد و از او بیم داشت ـ برای این خاطر میراحمدخان سعی مینمود بہ ھر شکل ممکن برادر را از خود دورنگھدارد ـ زمانی کہ میراحمدخان بہ خانی رسید میرعبداللہ را بہ عنوان حاکم شالکوٹ (کویتہ) تعیین و اعزام نمود و بدین طریق او را از خود دور نمود
شورش میرعبداللہ خان
با دادن حکومت شالکوت بہ میرعبداللہ خان، میراحمدخان اشتباہ بزرگی انجام داد ـ او با دور نگھداشتن میرعبداللہ از کلات میخواست زندگی را بہ آرام و عیش و عشرت بگذارند ـ چون میرعبداللہ خان با خصوصیات و آداب او آشنایی داشت نمیخواست او را چنین آرام بگذارد ـ او ھیچ وقت نمیگذاشت کہ میراحمد خان با عیش و عشرت زندگی کند ـ میرعبداللہ خان جوانی بھادر و سخت کوش بود کہ ضعف و عیش و عشرت پسندی میراحمدخان را بہ ھیچ وجہ نمی پسندید و از ھر وسیلہ ای برای کسب قدرت و برکناری احمدخان استفادہ مینمود ـ احمدخان بہ دلیل بزدلی و کوتہ اندیشی خود این موقعیت زرین را بہ عبداللہ خان داد ـ زمانی کہ میرعبداللہ خان وارد کویتہ شد سعی نمود کہ سردارھای ساراوان را بہ سوی خود جذب نمایند ـ قبل از ھمہ میرفیروزخان رئیسانی رئیس طایفہ جمالزھی بہ عبداللہ پیوست ـ گفتگو و محاورہ عبداللہ خان سادہ و مھیج بود ـ او بہ میرفیروزخان و دیگر سردارھا گفت اگر چہ میراحمدخان برادر بزرگتر من است و سردارھای بلوچ بہ اتفاق او را بہ خانی انتخاب نمودہ اند، برای این منظور واجب است کہ آنھا اطاعت حکم او را بنمایند ـ ولی دیدہ میشود کہ میراحمد خان شخصی آرامش پسند و عیش و عشرت طلب است ـ طبیعت ضعیفی دارد و اعمال او بزدلانہ ھستند، او از اظھار حقایق بیم دارد و توان سرزنش ظالم و حقرسی مظلوم را ندارد ـ کم فھم و فراموشکار است ـ شیرازہ مملکت در حال فروپاشی است ـ اگر کمی بیشتر از این حکومت در دست او بماند مملکت تباہ خواھد شد و تمام آن مناطقی کہ اجداد ما بہ بھای خون خود و بہ زور شمشیر گرفتہ اند یکی یکی شدہ و از دست ما خارج خواھند شد ـ این سرزمین را کہ بلوچھای بھادر وطن خود ساختہ اند و این حکومت را کہ بلوچھای جانباز با ریختن خون خود کسب کردہ اند از دستمان خارج خواھد شد ـ بدین منظور من میخواھم کہ ملک را از تباھی نجات دھم و حکومت را حفاظت کردہ و بہ داد قوم خود رسیدہ و اقتدار بلوچھا را بلند نگھدارم ـ حمایت و کمک در انجام کارھایی کہ موجب استحکام ملک و ملت میشوند ضرری است ـ جادوی میرعبداللہ نہ تنھا بر میرفیروزخان بلکہ بر دیگر سردارھای بلوچ نیز اثر کرد ـ چنانچہ چند روز بعد میرعیسی خان رستم زئی با ھمراھی قبیلہ خود بہ میرعبداللہ خان گروید ـ در این زمان میرعمر فرزند میرجمال سردار قبیلہ رئیسانی بود کہ او ھم با میرعبداللہ خان ھمنوا گردید ـ در آخر کار چنین تصمیم گرفتہ شد کہ در بازگشت از کچی لشکری در شالکوٹ فراھم آوردہ و بہ مستونگ و کلات حملہ نمایند ـ میراحمدخان سرگرم عیش و عشرت بود و از تمام اخبار و سازش ھا بی خبر بود ـ در بازگشت از کچی میرفیروز خان، میرعیسی خان و سردار میرعمر رئیسانی با تعدادی از افراد خاص خود نزد عبداللہ خان در کلات شالکوت رفتند و شروع بہ جمع آوری لشکر قبایلی خود نمودند ـ در این زمان بود کہ چشم ھای میراحمدخان و نزدیکانش باز شدند و از آمادگی میرعبداللہ خان خبر یافتند ـ آخوند محمدصالح مشاور مخصوص میراحمدخان بود ـ او خطر را احساس کرد و فرصت بیشتری بہ عبداللہ خان برای جمع آوری لشکر نداد و سریعا میراحمد خان را برای مقابلہ آمادہ نمود ـ چنانچہ خیلی سریع لشکری بہ تعداد 700 نفر از جالاوان و ساراوان جمع نمود و بہ قیادت میراحمدخان بہ مقابلہ و سرکوبی میرعبداللہ خان شتافت ـ وقتی کہ میراحمدخان بہ نواحی اطراف مستونگ رسید میرعبداللہ خان علاوہ بر جنگجویان خود تعداد 50 نفر از افراد طایفہ رئیسانی را بہ ھمراہ خود داشت ـ میرعبداللہ خان با ھمراہ بردن این تعداد بہ مقابلہ احمدخان شتافت ـ در نواحی منطقہ مستونگ بہ اطراف کویتہ بین دو برادر جنگ در گرفت ـ میرعبداللہ خان فردی جنگ آزمودہ و شمشیرزن بود کہ ھیچ کس در مقابل او توان استقامت نداشت ـ بہ ھر طرف کہ روی می آورد صف ھا را در میشکست ـ میرداد شاھیزھی مینگل نیز پھلوانی با تجربہ و جنگ آزمودہ بود کہ در جنگھایی بہ ھمراھی میرسمندرخان بہ شھرت رسیدہ بود ـ میرداد زمانی دید کہ در مقابل شمشیر خون آشام میرعبداللہ خان کسی جرات مقاومت ندارد و لشکر در حال سراسیمہ و پراکندہ شدن است بہ اسب خود نھیب زد و بہ سوی عبداللہ خان تاخت و او را مخاطب قرار داد ـ میرعبداللہ خان چون پلنگی بہ میرداد حملہ برد ولی شخصی جنگ آزمودہ و شمشیرزنی مشھور و مرد میدان بود کہ توانست حملہ عبداللہ خان را دفع نماید ـ میرعبداللہ خان ھنوز خود را آمادہ ننمود بود کہ میرداد سہ و چھار بار پشت سرھم حملہ آورد کہ از این حملات صورت و شانہ ھای میرعبداللہ خان زحم برداشتند ـ با وجود زخمی شدن عبداللہ خان مقاومت نمود و ضربہ شمشیری بر سر میرداد فرود آورد ـ اگر چہ میرداد این ضربہ شمشیر را با سپر خود گرفت ولی سپر از ھم درید و شمشیر بہ سر او رسید ـ میرداد ھنوز بر اثر این ضربہ زمین نیفتادہ بود کہ میرعبداللہ خان با چابکدستی چند ضربہ دیگر بر او وارد نمود ـ میرداد شاھیزھی مینگل در حال درغلطیدن بر روی زمین بود کہ میراحمدخان فرار نمود ـ لشکر احمدخان پرکندہ شد و میرعبداللہ خان با باقیماندہ سپاہ خود مستونگ را گرفت ـ میراحمدخان ضعیف النفس مجبورا آخوند محمدصالح و تعدادی دیگر از سردارھا را برای صلح نزد عبداللہ خان فرستاد و دستور داد ھر شرایطی کہ عبداللہ خان پیشنھاد میکند بپذیرند کہ میرعبداللہ خان با گرفتن تمام مناطق مستونگ صلح نمود ـ
آخوند محمدصالح سردار میرعبداللہ خان را برای سلام بہ دربار میراحمدخان در کلات برد کہ در آنجا او رسما از خان کلات عذرخواھی نمود ـ میرعبداللہ خان رضایت داد چندی در پایین میری کلات در منازل آخوند محمد صالح بماند ـ
قتل میراحمدخان 1716 میلادی
چند روزی از صلح با میرعبداللہ خان نگذشتہ بود کہ میراحمدخان بیمار شد ـ بنا بہ توصیہ طبیب معالج او را در داخل پوست گوسفند قرار دادند ـ زمانی کہ میرعبدللہ خان از این خبر مطلع گردید، فرصت را غنیمت شمردہ و بہ بھانہ احوالپرسی بہ دربار وارد شد ـ میراحمدخان ھنوز در داخل پوست گوسفند بود کہ میرعبدللہ خان شمشیر کشید و او را بہ قتل رساند ـ میراحمدخان دوم کمتر از دو سال حکومت نمود ـ او در سال 1714 بہ عنوان خان کلات انتخاب شد و در اوایل 1716 م میرعبداللہ خان او را بہ قتل رساند ـ
فصل سوم
آغاز حکومت بلوچی
میرعبداللہ خان
میرعبداللہ خان در سال 1716 میلادی میراحمدخان دوم را در کلات بہ قتل رساند و تخت کلات را بہ زور قبضہ نمود ـ آخوند محمدصالح وزیر و دیگر سردارھای بلوچ کہ در آن زمان در کلات حاضر بودند، در مقابل میرعبداللہ خان سر تسلیم فرود آوردند ـ صبح دوم با جمع شدن در محل میری کلات آنھا میرعبداللہ خان را بہ عنوان خان کلات تعیین نمودند ـ میرعبداللہ خان نوجوانی قوی ھیکل، بھادر و چھرہ زیبایی داشت ـ از نظر شکل و شباھت، خوی و خصلت تا اندازہ ای بہ میراحمدخان اول شباھت داشت ـ او بلوچی خوش قول، شمشیرزن و در مقابل ھر خطر و مصیبت با استقلال رای و شجاعت و بیباکی مقابلہ مینمود ـ او در معرکہ جنگھای بزرگ ثابت قدم بود و تا آخرین دم میجنگید ـ عقب نشینی و فرار برای او ننگ محسوب میشد ـ بہ این دلیل بود کہ میرعبداللہ خان در تمام دوران زندگی خود یکبار ھم شکست نخورد ـ تا حدی کہ اگر چہ در مقابل با کلودھا کشتہ شد ولی لشکر او بہ پیروزی نایل آمد ـ
میرعبداللہ خان تقریبا 15 سال در کلات حکومت نمود، ولی گفتہ میشود او مجموعا بیش از 5 سال در دارلخلافہ کلات نگذراند ـ چپاول، شبیخون و مصادرہ اموال مردم نواحی اطرف از کارھای مورد علاقہ او بود ـ منطقہ کچی تا حدود دیرہ جات بور، ژوب، چمن تا قندھار، خاران، چاغی، شورواک تا ھیرمند و مکران و بندرعباس مناطقی ھستند کہ از تاخت و تاز سواران میرعبداللہ خان نجات نیافتند ـ میرعبداللہ خان لشکر 5000 نفری اسب سواری فقط برای حملہ چریکی و مصادرہ اموال ترتیب کردہ بود و او بہ ھمراھی این سواران بہ ھر منطقہ ای کہ روی می آورد پیروز باز میگشت ـ داستانھای شجاعت و الولالغزمی میرعبداللہ خان تاکنون ھم بر زبان مردم جاری است ـ او در کچی و سند بہ "عقاب کوھی" مشھور بود ـ شاعران بلوچ خود را "قھارخان" لقب دادہ اند ـ عامہ مردم تاکنون او را بہ نام " قھارخان" بیاد می آورند و بہ این نام در بارہ شعر سرودہ و افسانہ گفتہ میشد ـ از این موضوع این ثابت میشود کہ مردم در آن زمان از او تا چہ حد رعب و وحشت داشتہ اند ـ بعضی از مورخین تا آنجا پیش رفتہ اند کہ میگویند مادران مناطق بوری و ژوب فرزندان خود را با آوردن نام عبداللہ خان ترساندہ و ساکت نمودہ اند ـ
میرعبداللہ خان شخصی فاتح بود ـ او چون محمود غزنوی منطقہ بہ منطقہ حملہ مینمود و آن مناطق را فتح و اموال آنھا را مصادرہ می نمود و کیسہ ھای خود را پر میکرد و بہ کلات بازمیگشت ـ مورخین انگلیسی او را بنام عبداللہ خان فاتح The Conqueror نوشتہ اند ـ میرعبداللہ خان بہ معنی صحیح "عقاب کوھی" و "قھارخان" بود ـ نگاہ او تیز و قدرت ارادہ او چون فولاد سخت بود ـ علاوہ بر تمام خصوصیات سربازی میرعبدللہ خان شاعری مشھور در زبان بلوچی بود ـ اشعار زیادی از او تا بہ امروز بر زبانھا جاری است ـ میدان جنگ، شکار و گردش و مناطق زیبای طبیعت اثر خاصی در دل او داشتند ـ این تاثرات را او در شعرھای بلوچی خود در نھایت زیبایی بہ نظم در آوردہ است ـ او بہ معنی واقعی یک بلوچ بود ـ این شعر نمیتواند وصف جامعی برای او باشد ـ
یک عرب نسلین بلوچی صاحب صیف و قلم
زحم جنین مردی مروچی، شاعری گوھر رقم
معنی: او بلوچی از نسل عرب و صاحب شمشیر و قلم است ـ اگر امروز شمشیرزنی شجاع است، فردایش شاعری گُھر بار است ـ میرعبداللہ خان مرد بلوج این شعر است ـ او اگر روزی بہ شمشیر زنی شجاعت در میدان جنگ مشغول بود دیگر روزش را در مناطق سرسبز و آباد و در کوھستانھای صعب العبور بہ تفریح و شکار مشغول بود و الفاظ را بہ شعر در می آورد ـ میرعبداللہ خان "عقاب کوھی" بود ولی در گوشہ ای از قلب او آنچنان احساسی وجود داشتکہ نمیگذاشت قھر و خشم او را از اعتدال فراتر برد ـ
لشکر کشی بہ کلودھا
داؤد محمد و نورمحمد کلود کہ در زمان میرسمندرخان قبول کردہ بودند سالانہ چھل ھزار روپیہ بعنوان مالیات بپردازند ـ آنھا در زمان میراحمدخان دوم آنرا متوقف نمودہ بودند ـ بہ محضی کہ میرعبداللہ خان بہ عنوان خان کلات انتخاب شد از کلودھا مالیات طلب کرد ـ کلودھا دادن مالیات را انکار نمودند ـ میرعبداللہ خان برای حملہ بہ کچی از قبل خود را آمادہ کردہ بود و زمانی کہ از کلودھا جواب منفی گرفت، برای نشان دادن مزہ انکار بہ نورمحمد با لشکر قبایلی خود ناگھان بہ کچی حملہ نمود ـ نورمحمد کلود بدون مقاومت بہ سند گریخت و میرعبداللہ خان با لشکر خشمگین خود بدون مزاحمت وارد کچی شد و در نزدیکی محلی بنام باگ اردو زد و کچی را مورد تاخت و تاز و تاراج قرار داد ـ او گاجان و گنداوہ را تاراج نمود ـ اگر چہ نایب حکومت کلودھا در گنداوہ وجود داشت، ولی ھیچ گونہ مقاومتی نشان نداد ـ
حملہ بہ دیرہ جات (ارندو دجل)
میرعبداللہ خان چند ماھی در کچی بہ مصادرہ و غارت مشغول بود ـ در ھمین زمان یکی از بستگان والی دیرہ غازیخان بہ علت اختلافات داخلی از والی ناراض شدہ و بہ کچی نزد میرعبداللہ خان آمد و برای حق رسی از خان بلوچ کمک طلب نمود ـ خان بلوچ از ماندن و غارت کچی خستہ شدہ بود و بہ شکار تازہ ای نیاز داشت کہ آنرا بدست آورد ـ میرعبداللہ خان بہ او قول کمک داد و خیلی سریع لشکریان خود را کہ مشغول تاراج مناطق اطراف کچی بودند جمع نمود و بہ دیرہ غازیخان حملہ کرد ـ ھدف از این حملہ کہ حق رسی مظلومی بود فرصت زرینی را برای غارت و مصدرہ اموال بہ بلوچھا داد ـ والی دیرہ جات بہ مقابلہ لشکریان خان در آمد ولی نتوانست در مقابل بلوچھا ایستادگی کند، شکست خوردہ و فرار نمود ـ میرعبداللہ خان شھر را بہ تصرف در آورد، تمام مناطق آنرا مورد تاخت و تاز قرار دادہ و تاراج نمود ـ میگویند کہ لشکریان میرعبداللہ خان از این حملہ و تاراج اموال زیادی کسب کردند ـ میرعبداللہ خان در خارج از شھر اردو زد و تقریبا یک ماہ در آنجا ماند ـ اگر چہ او مایل بود بیش از این در آنجا بماند ولی سردارھا صلاح ندیدند کہ از این بیشتر در آنجا بمانند ـ روزی سردارھا نزد او جمع شدند و گفتند کہ در کچی کلودھا دشمن او ھستند و فصل گرما ھم دارد شروع میشود، چنین نشود کہ کلودھا جمع شدہ و راہ را بر او ببندند و ذخایر آن را تباہ کنند و نظر دادند کہ اگر خدای ناخواستہ این طور شود تمام لشکریان شما قبل از آنکہ بہ مولہ و بولان برسند از تشنگی تباہ خواھند شد ـ سردارھا یاد آور شدند کہ نشستن و از دشمن نھرارسیدن کار دانشمندانہ ای نیست و او را مجبور کردند کہ برای بازگشت خود را آمادہ نماید، ولی این اندرز سردارھا ھیچگونہ اثری در میرعبداللہ خان ننمود ـ بالاخرہ سردارھا یک روز صبح زود مجبور شدند کہ خیمہ میرعبداللہ خان را پایین بیاورند ـ میرعبداللہ خان دستپاچہ شد و از خیمہ بیرون آمد ـ در ھمین زمان ھر سرداری میخی از خیمہ را از زمین بدر آورد کہ خیمہ پایین آمد ـ سردارھا گفتند اگر اکنون ھم آمادہ ھمراھی ما نباشی شما را بستہ ھمراہ خود بہ بلوچستان میبریم ـ نھایتا میرعبداللہ خان مجبورا تسلیم خواست سردار ھا شد ـ در مسیر بازگشت کلودھا پراکندہ شدہ و ملاکین و کشاورزان فرار کردہ و تمام منطقہ را ویران و غیر آباد رھا کردہ بودند ـ
حملہ بہ مکران
بعد از ماندن مدتی چند در کلات میرعبداللہ خان خود را برای حملہ بہ مکران آمادہ نمود ـ لشکر بسیار بزرگی فراھم آورد و در اوایل موسم سرما از راہ سوراب و پنجگور بہ مکران حملہ نمود ـ اگر چہ سردار پنجگور خود را برای مقابلہ آمادہ نمودہ بود، ولی مقابلہ با میرعبداللہ خان را ناممکن دانست و اسلحہ را زمین گذاشت ـ میرعبداللہ خان تصرف حدود و نواحی نبود ـ مقصد از این حملہ چپاول و غارت اموال و پر کردن خزاین برای آموزش لشکریانش بود ـ با وجودیکہ سردار پنجگور اطاعت او را پذیرفت ولی او پنجگور را غارت و مردم بیگناہ را بہ قتل رساند ـ
حملہ بہ کیچ
با فراغت از تاخت و تاز پنجگور میرعبداللہ خان بہ سوی کیچ روی برگرداند ـ ساکنین کیچ عاقبت کار را از قبل میدانستند و قبل از رسیدن میرعبداللہ خان منطقہ را خالی نمودہ بودہ و زنان و فرزندان خود را بہ کوہ دھرام کہ منطقہ ای صعب العبور کوھستانی کہ اکنون بہ "جنگانی گت" مشھور است منتقل نمودند ـ زمانی کہ میرعبداللہ خان بہ کیچ رسید متوجہ شد کہ شھر سوت و کور است و کسی در آن زندگی نمیکند ـ بعد از چند روزی ماندن در کیچ و شنیدن خبر اجتماع مکرانی ھا در کوھپایہ ھای دھرام میرعبداللہ خان بہ آن سوی حرکت نمود ـ مکرانی ھا شدیدا بہ مقابلہ عبداللہ خان برخواستند ولی بہ دلیل عدم اتحاد و اعتماد خیلی سریع صفوف آنھا ضعیف شد و در آخر شکست خوردند و پراکندہ شدند ـ سردار کیچ بہ حضور عبداللہ خان حاضر شد و اطاعت از او را قبول کرد ـ میرعبداللہ خان از اینجا یک دستہ از لشکر خود را برای غارت و چپاول بہ گوادر فرستاد و خود بہ اتفاق باقی ماندہ سپاہ بہ کیچ باز گشت ـ
حملہ بہ بندر عباس
با بازکشت سپاہ از ماموریت گوادر میرعبداللہ خان تصمیم گرفت کہ بہ بندرعباس حملہ نماید ـ او در این اندیشہ بود کہ در بندرعباس مال و منال زیادی بدست خواھد آورد ـ میرعبداللہ خان لشکر پیادہ خود را در کیچ بہ جای گذاشت و با ھمراھی پنج ھزار جنگجوی مخصوص اسب سوار بسوی بندرعباس حرکت نمود ـ با غارت و چپاول آبادیھا و دھات مسیر میرعبداللہ خان خود را بہ نواحی اطراف بندرعباس رساند ـ شبی بناگھان با حملہ و شبیخون بندر عباس را قبضہ نمود ـ شھر را غارت نمود ولی بہ آن اندازہ از غنایم کہ او فکر میکرد بدست نیاورد ـ بعد از چند روز غارت و چپاول بندرعباس از آنجا بازگشت و خود را بہ مکران رساند ـ بدین طریق میرعبداللہ خان بعد از انجام اولین مھم مکران با لشکریان خود از راہ آواران، مشکہ و حضدار بعد از گذشت یکسال بہ کلات بازگشت ـ
حملہ اشرف شاہ افغان و قتل او
زمانی کہ ستارہ اقبال نادری در ایران طلوع نمود، اشرف شاہ افغان در اصفھان حکومت میکرد ـ نادرشاہ بہ اصفھان حملہ نمود و او را بہ سختی شکست داد ـ اشرف شاہ افغان با بجای گذشتن 4000 کشتہ در میدان جنگ بہ سوی شیراز گریخت ـ لشکریان افغانی با نھایت شجاعت جنگیدند ولی باز ھم نتوانستند در این جنگ ھم در مقابل نادرشاہ ایستادگی کنند ـ تمام لشکر افغانی کہ تعداد آنھا بہ بیست ھزار نفر میرسید ھر کس بہ ھمراھی سردار خود متفرق شدند ـ اشرف شاہ افغان خود بہ ھمراھی چند ھزار نفر متشکل از گروھھای مختلف افغان داخل بلوچستان شد ـ لشکریان اشرف شاہ کہ از تعقیب و غارت ایرانی ھا بہ ستوہ آمدہ و از تشنگی و گرسنگی بہ تنگ آمدہ بودند با وارد شدن بہ بلوچستان و رسیدن بہ ھر آبادی طوفانی از قتل و غارتگری را بنا نھادند ـ زمانی کہ میرعبداللہ خان از خبر ورود ھول انگیز اشرف شاہ افغان و قتل و غارت مردم در حدود بلوچستان آگاھی یافت با نھایت شتاب بہ ھمراھی 5000 جنگجوی اسب سوار بہ مقابلہ اشرف شاہ شتافت ـ اشرف شاہ نیروی خان کلات را ضعیف شمرد و در این اندیشہ بود کہ با شکست خان حکومت خود را در کلات بنا نماید ـ بہ این دلیل زمانی کہ میرعبداللہ خان او را از پیشروی در مناطق خود باز داشت، اشرف شاہ بجای ھر گونہ گفت و شنود و مزاکرہ و با دیدن تعداد اندک سپاھیان ھمراہ خان بلوچ بہ آنھا حملہ کرد ـ سپاھیان فدایی و جانباز بلوچ شدیدا بہ مقابلہ پرداختہ و با نترسی و مردانگی جنگ نمودند و افغانھا را از پیشروی باز داشتند ـ اشرف شاہ در این جنگ دستگیر شد و لشکریان او با بجای گذاشتن صدھا کشتہ میدان را خالی کردہ و فرار اختیار نمودند ـ بلوچھا بہ تعقیب آنھا پرداختند و آنھا را از مرزھای خود بہ بیرون راندند ـ اشرف شاہ را بہ حضور میرعبداللہ خان آوردند ـ در این جنگ تعدادی از سرداران معروف و رشید و دلاور میرعبداللہ خان در جنگ کشتہ شدہ بودند و او از این بابت شدیدا ناراحت و عصبانی بود ـ با دیدن اشرف شاہ میرعبداللہ خان بہ سختی عصبانی شد و بہ تلافی قتل سردارھا با دست خود سر اشرف شاہ را از تن جدا نمود ـ
تسخیر پشنگ (پشین)
اگر چہ میرعبداللہ خان از طرفی بہ کچی، سند، دیرہ جات و مکران تاخت و تاز میکرد، ولی از سوی دیگر قسمت شمالی حکومت او از حملہ مھاجمین افغانی محفوظ نبود و شالکوٹ، مستونگ، تا حدود چاغی حوزہ عملیات رھبران و دزدان افغانی بود ـ میرعبداللہ خان با فارغ شدن از غائلہ اشرف شاہ ضرورت مستحکم کردن و حفاظت مرزھای خود را بیشتر احساس کرد ـ او لشکری بہ میرفیروزخان رئیسانی داد و او را مامور تسخیر پشنگ کرد ـ میرفیروزخان از شالکوت بہ پشین راند و بہ پشنگ حملہ نمود ـ نمایندہ شاہ حسین خلجی حاکم قندھار در پشنگ بہ مقابلہ در آمد ولی خیلی زود شکست خورد و بہ سوی قندھار فرار نمود ـ میرفیروزخان پشنگ را بہ تصرف در آورد و آنرا بہ قلمرو خود ضمیمہ کرد ـ میرعبداللہ خان میرفیروزخان را بہ عنوان حاکم این منطقہ مقرر نمود ـ
تسخیر شوراوک
با فارغ شدن از مھم پشنگ میرعبداللہ خان لشکری بہ قیادت میرسلطان قائمخان شاھوانی از راہ نوشکی برای تسخیر شوراوک فرستاد ـ میرسلطان قائمخان شاھوانی بریچ ھا را شکست سختی داد و تمام منطقہ را بہ تصرف در آورد ـ میرسلطان قائمخان شاھوانی بہ حکم میرعبداللہ با لشکریان خود کہ بیشتر از قبیلہ شاھوانی بودند در شوراوک ماند و حکومت نمود ـ
مناطق زیر نفوز میرعبداللہ خان کہ از این دو نواحی در خطر حملہ بودن اکنون این مناطق کاملا تحت قبضہ او بودند ـ شوراوک و پشنگ در اختیار دو حاکم قدرتمندی بودند کہ با لشکریان خود در آنجا مستقر شدہ و حکومت مینمودند ـ میرعبداللہ خان با نھایت دانشمندی این مناطق ناامن را مستحکم و محفوظ نمود ـ
اولین حملہ بہ قندھار
میرعبداللہ خان بہ آسانی توانست شوراوک و پشنگ را فتح کند ـ از این پیروزی او قدرت حکومت خلجی ھا در قندھار را غلط ارزیابی نمود ـ با غرور لشکر بسیار بزرگ قبایلی ای فراھم آورد و آنرا بہ قیادت ملامحمد عیسی مامور فتح قندھار نمود ـ ملامحمد عیسی مطلع شد او نیز با لشکر بزرگی برای مقابلہ خارج شد ـ در محلی کہ اکنون "قلعہ جدید" نامیدہ میشود بین ملامحمدعیسی و شاہ حسین خلجی جنگ در گرفت ـ ملامحمدعیسی در جنگ کشتہ شد و لشکریان بہ سختی شکست خورد و صدھا نفر از زیر شمشیر گذشتند و بقیہ یکی یکی پراکندہ شدہ و فرار نمودند ـ
حملہ دوم بہ قندھار
میرعبداللہ خان از ناکامی، شکست و مرگ ملامحمد عیسی شدیدا ناراحت بود ـ تمام سردارھا را نزد خود فرا خواند و دستور جمع آوری لشکر داد ـ بلوچ ھا اینبار با جوش و خروش بیشتری شروع بہ جمع شدن کردند زیرا آنھا علاوہ بر شستن لکہ ننگ شکست باید خون ملامحمدعیسی را میگرفتند ـ میرعبداللہ خان اینبار با لشکر بسیار بزرگی از مستونگ خارج شد و با گذشتن از پشنگ شروع بہ غارت و قتل عام نمود ـ بہ فاصلہ 58 میلی قندھار و در محلی بنام لیلی و مجنون لشکر بزرگ شاہ حسین بہ مقابلہ لشکر میرعبداللہ خان در آمد ـ در روز اول جنگ در نگرفت ولی کمی بعد از آن لاشہ ھا درغلطتیدند و از کشتہ ھا پشتہ بجای ماند ـ میرعبداللہ خان با شکستن صفوف دشمن خود را بہ شاہ حسین رساند ـ شاہ حسین خلجی مرد میدان نبود و از حملہ بی باکانہ میرعبداللہ خان ترسید و کوشش نمود کہ خود را در داخل لشکریان خود پناہ دھد ـ میرعبداللہ خان چون شیری خود را بہ شاہ حسین رساند و چندین ضربہ شمشیر بر او وارد آورد کہ ھیچ یک از این حملات شمشیر کاری نبودند ـ شاہ حسین در داخل صفوف لشکریان خود فرار نمود ـ میرعبداللہ خان آخرین کوشش خود را بہ عمل آورد کہ خود را بہ او برساند ولی سربازان فدایی شاہ حسین جلوی او را گرفتند ـ شاہ حسین از چنگ میرعبداللہ خان بدر آمد و میرعبداللہ خان خود را در میان صفوف دشمن قرار داشت ـ قدم ھای متسحکم و ارادہ او کمترین لرزشی نداشتند او چون مردی میدان مردانہ در حال نبرد بود و بہ ھر طرف کہ روی برمیگرداند صفھا را میشکست ـ زمانی کہ بلوچھا خان خود را در میان صفوف دشمن دیدند آنھا نیز بشدت حملہ آوردند ـ با این حملات بی باکانہ و شجاعانہ قدم ھای لشکریان افغان سست شدند ـ میرفیروزخان رئیسانی با دستہ تحت فرماندھی خود محاصرہ میرعبداللہ خان را شکست و خود را بہ او رساند ـ شاہ حسین خلجی کہ از تیغ شمشیر میرعبداللہ خان جان سالم بدر بردہ بود بہ سوی قندھار فرار نمود ـ از حملات بی باکانہ بلوچھا ارادہ و ھمت افغان ھا سست شد کہ متفرق گشتہ و فرار نمودند ـ در این جنگ شاہ حسین خلجی شکست سختی خورد و او با بجای گذاشتن ھزار کشتہ در میدان جنگ با باقی ماندہ سپاہ خود را بہ قندھار رساند و وارد قلعہ شد و دروازہ ھای آنرا بست ـ اگر چہ میرعبداللہ خان بظاھر پیروز شدہ بود، ولی نیز تعداد زیادی از لشکریان خود را از دست دادہ بود و قدرت جنگی او تقریبا ضعیف شدہ بود ـ بہ این دلیل او نتوانست بہ محاصرہ فندھار اقدام کند و آنجا را فتح نماید ـ میرعبداللہ خان پیروزی میدان جنگ را غنیمت شمرد و از پیشروی باز ایستاد ـ او تمام مناطق را تا بیست میلی قندھار غارت نمود و ھر چہ از مال و مواشی را کہ دید جمع کردہ و با خود برد ـ
حملہ متحدانہ شاہ حسین خلجی و نورمحمد کلود بہ بلوچستان
از غارت و درازدستی ھای میرعبداللہ خان حکومت خلجی ھا در قندھار و کلود ھای سند و کچی بہ تنگ آمدہ بودند ـ بہ این منظور اینبار آنھا متحد گشتند و عھد نمودند کہ میرعبداللہ خان را بہ سزای اعمالش برسانند ـ شاہ حسین خلجی با لشکری جرار از قندھار و نورمحمد با تعداد زیادی از لشکریان از کچی و سند ھمزمان بہ طرف شالکوت (کویتہ) حرکت نمودند ـ میرعبداللہ خان سعی نمود کہ دو نیروی حریف را جداگانہ متوقف کند و سعی نمود نگذارد کہ نیروھای خلجی و کلود بہ آسانی بیکدیگر ملحق شوند ـ میرعبداللہ خان برای تحقق این منظور میرکاکرخان لھری را مامور متوقف نمودن کلودھا در درہ بولان نمود و میرفیروزخان رئیسانی را کہ فرماندار پشنگ بود ماموریت داد کہ سپاہ افغانی شاہ حسین را متوقف نماید و خان خود مرکز سپاہ را از کلات بہ مستونگ منتقل نمود ـ
مرگ سردار کاکرخان لھری
نورمحمد کلود داخل درہ بولان شدہ و پیشروی میکرد تا آنکہ میرکاکرخان لھری در محلی بنام بی بی نانی متوقف نمود ـ تعداد کلودھا بسیار زیاد بود و سردار کاکر تنھا تعداد کمی از سپاھیان قبیلہ خود را بہ ھمراہ داشت ـ جنگ سختی در گرفت و سردار کاکر و ھمراھانش با نھایت بھادری جنگیدند ولی بہ دلیل کثرت نفرات لشکر دشمن پیروزی بر آنھا ناممکن بود ـ میرکاکرخان با شجاعت نبرد نمود در جنگ کشتہ شد ـ لشکر او شکست خورد و پراکندہ گردید و نورمحمد کلود بہ پیشروی بہ سوی شالکوت (کویتہ) موفق گردید ـ
مرگ میرفیروزخان رئیسانی
میرفیروزخان رئیسانی در اطراف پشنگ بہ مقابلہ لشکر افغانی شاہ حسین خلجی در آمد ـ میرفیروزخان رئیسانی در جنگ کشتہ شد و لشکر او بہ قیادت معاون سپاہ عقب نشینی نمود و مجبور گردید کہ در شالکوت بہ محاصرہ در آید ـ
محاصرہ شالکوت (کویتہ)
نورمحمد کلود از درّہ بولان و شاہ حسین خلجی از پشنگ وارد منطقہ شالکوت شدند ـ معاون شالکوت با نھایت دلاوری تا آخرین لحظہ از قلعہ دفاع نمود ـ کلودھا و افغانھا مشترکا حملاتی پی در پی انجام دادند ولی نتوانستند در ارادہ بلوچھای محاصرہ شدہ خللی وارد کنند و با ھر بار حملہ مجبور گردیدند کہ عقب نشینی کنند ـ
تدبیر میرعبداللہ خان
میرعبداللہ خان علاوہ بر شجاعت و استقلال رای در فن جنگ نیز استادی ماھر بود ـ او جنگیدن با چنین سپاہ گرانی را خلاف عقل، تدبیر و دانشمندی می دید ـ او جنگ و گریزھای بلوچی مھارت و تجربہ کافی داشت و خود مبتکر و طراح چنین جنگھایی بود ـ در این وضعیت تنھا این شکل از جنگ برای او امکان پذیر بود ـ او لشکر خود را بہ گروہ ھای متعددی تقسیم نمود و رھبری ھر گروہ را بہ سرداری سپرد و ھر دستہ را مامور حملہ و گریز مخفیانہ بہ قسمت خاصی از سپاہ دشمن نمود ـ علاوہ بر آن او میرسلطان قائمخان شاھوانی را از شوراوک مامور پیشروی بہ چمن نمود و دستور داد کہ کمک ھای پشت جبھہ شاہ حسین خلجی را قطع نماید ـ بہ ھمین طریق قبایل ساتکزئی و بنگلزئی بہ قیادت سردارھایشان ماموریت یافتند کہ راھھای درّہ بولان را بند آورند تا کہ از سند و کچی برای کلودھا مواد غذایی و کمک نرسد ـ میرعبداللہ خان خود با دستہ اسب سوارش غنیم را در شالکوت با جنگ و گریزھای چریکی و شبیحون پریشان خاطر کردہ بود ـ بدین طریق توجہ دشمن از بلوچھای محصور در شالکوت گرفتہ شد ـ در این زمان میرعبداللہ خان از ھمت کلودھا و قدرت جنگی شاہ حسین اطلاع درست یافت ـ بدین سبب خان جنگ را طولانی نمود ـ فصل سرما شروع شدہ بود ـ کلودھا بہ دلیل سردی ھوا نا آرامی نشان دادند و با شدت سرما شروع بہ فرار نمودند ـ بلوچھایی کہ بہ دفاع از درّہ بولان ماموریت یافتہ بودند چون بلای بی درمانی بہ آنھا حملہ مینمودند ـ القصہ نورمحمد با اتلاف جان تعداد زیادی از سپاھیان و تحمل خصایر مالی فراوان با لشکریان نیمہ جان سندی و باقی ماندہ لشکر کچی بدون رسیدن بہ ھدف بہ کچی بازگشت ـ
شاہ حسین خلجی در شالکوت تنھا ماند ـ میرعبداللہ خان در این زمان برای نبردی تعیین کنندہ شروع بہ جمع آوری لشکریان خود نمود ـ ولی قبل از آنکہ میرعبداللہ خان بہ شاہ حسین خلجی حملہ کند او خود بخود شالکوت را رھا کردہ و شروع بہ عقب نشینی بہ سوی قندھار نمود ـ دستہ ھای بلوچھایی کہ مامور راھبندان بودند تا چمن آنھا را پریشان کردہ، قدم بہ قدم و منزل بہ منزل بہ مصائب و مشکلات آنھا افزودند ـ بدین شیوہ میرعبداللہ خان با شجاعت بی مثال، دانشمندی و تدبیر جنگ دو نیروی بزرگ دشمن مھاجم را با تحمیل خصایر زیاد بدون رسیدن بہ ھدف مجبور بہ عقب نشینی کرد
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر